Wat is de kracht van autoriteit en het gevaar van blinde gehoorzaamheid?

• Een mooi voorbeeld van de kracht van autoriteit vinden we uiteraard in het beroemde experiment van Milgram, waarin proefpersonen geïnstrueerd werden elektrische schokken te geven aan anderen en deze proefpersonen deze instructies ook op bleven volgen ondanks dat de andere personen hen smeekten om te stoppen (deze personen kregen uiteraard geen echte elektrische schokken). Na het experiment kwam de vraag natuurlijk naar boven hoe het kan dat mensen gehoorzamen aan zo’n opdracht. Er werden verschillende verklaringen bedacht, o.a. dat het aan geslacht lag, dat mannen eerder tot zoiets in staat zouden zijn dan vrouwen. Of dat ze niet wisten in hoeverre deze schokken echt gevaarlijk waren.
• Deze verklaringen zijn echter in later onderzoek allemaal ontkracht. De kracht van autoriteit werd volgens Milgram puur bewerkstelligd door het feit dat de professor een grote witte jas aan had en duidelijk de leiding had over het experiment. Blijkbaar zit er bij ons diep van binnen een gevoel van verplichting om mensen die autoriteit over ons hebben, te gehoorzamen (obedience-to-authority). Er is sterk bewijs voor de obedience-to-authority verklaring. Ten eerste is het duidelijk dat de deelnemers door gingen omdat de onderzoeker dat vroeg. Zelf vonden ze het vreselijk en ze vroegen de onderzoeker ook of ze konden stoppen omdat het lijden van de slachtoffers te groot zou zijn. Een ander bewijs is dat in een ander experiment het slachtoffer vroeg of het kon stoppen waarop de onderzoeker opdroeg door te gaan.

Wat zijn de gevaren van blinde gehoorzaamheid?

• Aangezien gehoorzamen een belangrijke motivator is voor menselijk gedrag, zullen er ongetwijfeld ook vele voordelen aan verbonden zijn. Het is belangrijk om in een land of een organisatie een wijdverspreid autoritair systeem te hebben die uit meerdere lagen bestaat. Op deze manier kunnen er uitgebreide structuren ontwikkeld worden voor de productie van bronnen, handel, defensie, verbreding en sociale controle. Zonder deze structuur ontstaat er al snel een anarchie, die zich vooral kenmerkt door chaos, eenzaamheid en andere negatieve gevolgen. Vanuit onze cultuur zijn we daarom van kleins af aan getraind om te geloven dat gehoorzamen goed is en ongehoorzaam zijn slecht. We denken daardoor maar weinig na over de voor- en nadelen die er kleven aan gehoorzaamheid. Informatie die ons aangereikt wordt door een autoritair figuur biedt ons namelijk een gemakkelijke aanwijzing met betrekking tot onze beslissingen in wat we zullen doen. Aangezien mensen met autoriteit over het algemeen ook meer toegang hebben tot bepaalde informatie en macht, lijkt het ook logisch dat we snel geneigd zijn om hun meningen te volgen. Dit hoeft echter lang niet altijd juist te zijn, net als bij de andere wapens van beïnvloeding.
• In de geneeskunde is de kracht van autoriteit erg sterk aanwezig. De medische wereld heeft op de meeste mensen ook een uitstraling van macht en aanzien. Problemen ontstaan echter wanneer medici fouten maken en niemand hier iets van durft te zeggen, aangezien ze hoger in de machtshiërarchie staan. Wanneer iemand van hoger aanzien orders geeft, worden deze orders helaas maar al te vaak zonder nadenken opgevolgd. Dit is jammer, want het zou juist veel veiliger zijn als er een wederzijds systeem van controle zou zijn om zo het beste met het welzijn van de mensen die behandeld worden om te gaan. Er zijn natuurlijk ook mensen die hier een voordeel uit proberen te halen, zoals reclamebureaus. In reclames wordt nu vaak een acteur ingezet die dokter moet spelen en een bepaald product moet aanprijzen.

Hoe verhouden associaties zich tot inhoud?

• Helaas gaan we maar al te vaak in op de symbolen van autoriteit in plaats van de inhoud ervan. We laten ons vaak beïnvloeden door alleen maar titels, kleding en andere oppervlakkige aanduidingen van autoriteit.

Wat is de rol van een titel met betrekking tot autoriteit?

• Titels zijn waarschijnlijk de moeilijkste en tegelijkertijd ook de gemakkelijkste symbolen van autoriteit. Wanneer er ergens titels worden gebruikt die getuigen van hoog aanzien, leidt dit vaak tot een verdraaide perceptie van deze situaties. Het is dus niet alleen het plezier van een situatie waardoor dingen groter en belangrijker lijken, maar het belang ervan speelt vaak nog een grotere rol. Formaat kan ook een indicatie van status geven. Daarom dragen artiesten ook vaak schoenen met hakken. Het belangrijkste punt is dat uiterlijke signalen van status en autoriteit vaak kunstmatig aangebracht worden.

Wat is de rol van kleding met betrekking tot autoriteit?

• Een tweede manier waarop we vaak reageren met meegaand gedrag (compliance), is door de aanwezigheid van bepaalde kleding. Vooral invloedrijk hierbij zijn de witte jas, het politie-uniform en het pak. Daarnaast kan je ook al status verkrijgen door gewoon aandacht te besteden aan goed gestijlde en dure kleding.
• Sociaal psycholoog Bickman deed een experiment waarbij voorbijgangers op straat werd gevraagd iets geks te doen, zoals afval van de straat oppakken. Er waren twee condities namelijk één waarbij de persoon die de vraag stelde een uniform van een beveiliger droeg en één waarbij hij dagelijkse kleren droeg en veel meer mensen gingen op de opdracht in als hij de vraag in een uniform stelde. Ook een vervolg op dit onderzoek waarbij voorbijgangers iets gevraagd werd door een man met of zonder uniform maar waarbij de opdracht buiten het zicht van de opdrachtgever gedaan moest worden, liet zien dat mensen veel vaker gehoorzamen als een uniform gedragen wordt. Het pak is ook erg effectief bleek uit een onderzoek waarin een man de verkeersregels moest overtreden in zowel een net zakenpak als in werkkleding. Als de man in het zakenpak overstak, werd hij door 3,5 x zoveel mensen gevolgd dan wanneer de man in de werkkleding dit deed.

Wat voor andere symbolen van autoriteit zijn er?

• Naast titels en kleding kan je ook nog op een andere manier autoriteit uitstralen, bijvoorbeeld door veel juwelen te dragen of in dure auto’s te rijden. Vaak zijn mensen zich niet bewust van de invloed ervan en deze wordt dus vaak ook heel erg onderschat. Een onderzoek heeft gevonden dat mensen minder snel toeteren naar een nieuwe dure auto als deze bij een groen stoplicht blijft staan dan naar een oude eenvoudige auto.

Hoe kan je je verdedigen tegen dit soort symbolen van autoriteit?

• Één manier om je tegen de oppervlakkige symbolen van autoriteit te wapenen is om het verrassingseffect ervan uit te schakelen. Aangezien we de invloed van autoriteit (en de symbolen ervan) vaak onderschatten, zijn we er vaak onvoldoende op verdacht in situaties waarin mensen ons proberen te beïnvloeden. Een fundamentele manier van verdediging hiertegen is dan ook dat we ons meer bewust worden van de macht van autoriteit. Als dit verhoogde bewustzijn dan gekoppeld kan worden aan een herkenning van gemanipuleerde symbolen van autoriteit, kan er op een goede en voorzichtige manier om gegaan worden met situaties waarin een poging wordt gedaan om je te beïnvloeden via autoriteit. Je moet echter wel opletten dat je niet altijd weerstand toont tegenover autoriteit, aangezien het in de meeste gevallen goed is om mee te gaan met autoritaire figuren, aangezien zij over het algemeen wel weten waar ze over praten.
• Als we onszelf in situaties waarin een autoriteit aanwezig is twee vragen stellen, kunnen we waarschijnlijk wel bepalen of we in die situatie de autoritaire figuur nu wel of niet moeten volgen. De eerste vraag is dat wanneer we geconfronteerd worden met een autoritair figuur, we onszelf dan af moeten vragen of deze autoriteit ook echt een expert is. Het is dan goed om je te richten op twee soorten informatie, namelijk de diploma’s en de relevantie van deze diploma’s op het huidige onderwerp. Als we dan tot de conclusie zijn gekomen dat we daadwerkelijk met een autoriteit te maken hebben, is het goed om jezelf nog een tweede vragen te stellen, namelijk of het in deze situatie logisch is dat de autoriteit de waarheid spreekt en te vertrouwen is. We staan onszelf namelijk toe ons sneller en sterker te laten beïnvloeden door mensen die onpartijdig zijn, dan door mensen die zelf iets te winnen hebben wanneer ze ons overtuigen van hun meningen en standpunten.
• Voordat we meegaan in iemands autoriteit zouden we een tweede vraag moeten stellen, namelijk: Wat kunnen we van de betrouwbaarheid van deze man verwachten? Hierbij kan je je ook afvragen welk voordeel het een expert oplevert als jij meegaat met zijn suggesties. Als we kritisch kijken naar of een autoriteit wel te vertrouwen is, is het goed om kennis te hebben van een klein trucje die hierbij vaak gebruikt wordt. Het komt namelijk vaak voor dat wanneer mensen ons proberen te overtuigen van het feit dat ze te vertrouwen zijn, dat ze dan iets zeggen of doen wat eigenlijk tegen hun eigen belangen in gaat. Deze benadering is een subtiele, maar vaak effectieve techniek om je eerlijkheid te ‘bewijzen’. Mensen gebruiken deze techniek vaak door aan te geven dat ze misschien niet nummer één zijn ergens in, maar bijvoorbeeld wel nummer twee of door ook zwakheden of negatieve dingen van zichzelf of hun producten te vertellen. Ook in restaurants wordt soms gebruik gemaakt van deze techniek, wanneer obers de bestelling die in eerste instantie geplaatst wordt, afraden, omdat er bijvoorbeeld iets niet goed is gegaan met dat specifieke vlees. Dit lijkt tegen de belangen van de ober in te gaan, maar het resultaat is dat de ober als een vertrouwelijke persoon gezien wordt en daardoor logischerwijs meer fooi krijgt, maar ook meer autoriteit krijgt als het bijvoorbeeld gaat om de wijnkeuze bij het gerecht (welke uiteraard dan neerkomt op een dure wijn).