Zeedieren in het water zien, en helpen in het buitenland: vissen, walvissen tot zeekoeien
Wat moet je doen als je een zeeschildpad tegenkomt, waar kan je ze zien en hoe gevaarlijk zijn zeeschildpadden?
- Wat betekent zeeschildpadden beschermen in het buitenland?
- Waarom zou je zeeschildpadden beschermen in het buitenland?
- Wat heb je nodig om zeeschildpadden te beschermen in het buitenland?
- Waar kan je het beste heen als je schildpadden wilt beschermen?
- Hoe gevaarlijk zijn zeeschildpadden, en ben je verzekerd als je er mee gaat werken in het buitenland
Wat betekent zeeschildpadden beschermen in het buitenland?
- Het beschermen van de eieren via bijvoorbeeld hekjes
- Het tellen en opsporen van schildpadeieren
- Het verzorgen van gewonde schildpadden
- Het bouwen van broedplekken
- Het verzamelen van gegevens, bijvoorbeeld door te patrouileren over het strand tijdens de ei-leg-periode
Waarom zou je zeeschildpadden beschermen in het buitenland?
- Een bijzondere tijd tussen betrokken dierenliefhebbers
- Alle zeven soorten zeeschildpadden zijn (ernstig) bedreigd: de Platrugzeeschildpad, Groene zeeschildpad, Karetschildpad, Kemps zeeschildpad, Lederschildpad, Onechte karetschildpad en Dwergschildpad kunnen je hulp goed gebruiken
- Kennis van een bijzondere diergroep.
- Beelden van soms wel duizenden kleine schildpadjes
Wat heb je nodig om zeeschildpadden te beschermen in het buitenland?
- Liefde voor natuur en dieren in het algemeen en zee-leven in het bijzonder
- Flexibel slaapschema
- Beperkte gevoeligheid voor minder aangename geuren
- In sommige gevallen een flink uithoudingsvermogen (de legplaatsen zijn soms wat verder weg op afgelegen stranden)
- Indien je ervaring met werken met dieren of medische verzorging van dieren hebt, kan je bij meer diverse activiteiten van een project worden ingezet
Waar kan je het beste heen als je schildpadden wilt beschermen?
- Australië: bij het Grote Barrièrerif of Cook Island
- Costa Rica: bij het Tortuguero National Park
- Ecuador: bij de Galapagoseilanden (ook voor landschildpadden)
- Hawaii: o.a bij Maui
- Indonesie: bij Bunaken. Pulau Weh of Raja Ampat
- Madagaskar
- Maleisie: bij Sipidan of de Perhantians
- Mexico: in de buurt van Playa del Carmen
- Nicaragua: bij het La Flor reservat
- Oman: Musandam peninsula
Hoe gevaarlijk zijn zeeschildpadden, en ben je verzekerd als je er mee gaat werken in het buitenland
- Werken met schildpadden is niet vrij van gevaren. Met name volwassen exemplaren kunnen soms venijnig bijten en lelijke verwondingen en zelfs ziektes opleveren.
- Omdat veel verzekeraars werken met dieren uitsluiten van dekking is het belangrijk om hier zorgvuldig mee om te gaan.
- Check welke verzekeringen voor jou van toepassing zijn
Wat moet je doen als je een kwal tegenkomt, en hoe gevaarlijk zijn kwallen?
Wat moet je doen als je een kwal tegenkomt, en hoe gevaarlijk zijn kwallen?
- Kwallen komen wereldwijd voor van ondiepe wateren bij de kust en vlakbij het strand tot in de diepzee.
- Bij de meeste kwallen zijn alleen de tentakels voorzien van stekende netelcellen.
- De tentakels van een dode kwal op het strand kan nog altijd steken.
- De 16 soorten irukandji-kwallen vormen de giftigste groep kwallen. Met een meestal bijna doorzichtig lichaam en een lichaam van slechts een centimeter groot zijn deze naarlingen makkelijk over het hoofd te zien tijdens het zwemmen, snorkelen of duiken. De kwallengroep komt voor rondom Indonesie, de Fililpijnen en rondom het Great barrier reef.
- Steken van de irukandji kunnen dodelijk zijn en er bestaat geen tegengif
- Rond Australië heb je de Box jelly fish (een van de irukandji-kwallen), ook wel Australische zeewesp genoemd. Een fijne jongen met tentakels die drie meter lang kunnen worden.
- Pas op voor het beruchte "Portugese oorlogschip" (komt op veel plekken ter wereld voor!). Een enorme kwal-achtige die helse pijnen kan veroorzaken (naar het ziekenhuis!). Dat dit dier eigenlijk een facinerende kolonie van clonen van zichzelf is en geen kwal, zal je na een steek waarschijnlijk geen bal meer kunnen schelen
- Met name bij aflandige wind is de kans groot dat kwallen in de buurt van de kust komen door de onderstroming.
Wat moet je doen als je gestoken bent door een kwal in het buitenland?
- De meeste kwallen soorten zorgen slechts voor wat pijnlijke steken die met azijn, Azaron of pijnstiller enigszins zijn te bestrijden.
- Spoel de gestoken plek af met zeewater of heet water. Koud kraanwater schijnt de reactie daarentegen te verergeren.
- De tentakels van kwallen bestaan uit vele netelcellen die bij aanraking gif loslaten, hierdoor krijg je meestal jeuk en brandende huiduitslag.
- Verwijder na de steek zo snel mogelijk de tentakels van je huid. Schraap met bv een creditcard de achtergebleven netelcellen van je huid om de huirreactie te stoppen.
- Schakel medische hulp, zeker in gebieden waar gevaarlijke kwallensoorten leven of wanneer de klachten erger zijn dan lichte pijn en een rode huid.
- Er bestaat ook waterafstotende beschermende zonnebrandcreme die ook bescherming biedt tegen kwallenbeten, zelfs die van het "Portugese oorlogschip".
- Dat plassen over een kwallensteek helpt berust op een mythe, maar als iemand er sterk in gelooft, kan het iemand wel mentale rust geven... aan jou de keuze.
Wat moet je doen als je een krokodil tegenkomt, en hoe gevaarlijk zijn alligators in het buitenland?
-----------
Wat zijn krokodillen en waar kan je ze tegenkomen?
- De krokodilachtigen worden grofweg ingedeeld in 'echte' krokodillen, kaaimannen en aligators
- Alle krokodillen zijn vleesetende reptielen die op een enkele zoutwater krokodil in en nabij zoetwater leven.
- Krokodillen leven in haast elke tropische regio van de wereld. Aligators vind je in de Mississippi delta van de Verenigde Staten en een klein hoekje van China. Kaaimannen vind je in Zuid- en Midden Amerika.
Is een krokodil of alligator gevaarlijk voor jou als mens?
- Krokodillen eten meestal dieren als runderen, zebra’s en vogels, maar ook willen ze zich wel eens aan een mens vergrijpen.
- Vermijd dus zoveel mogelijk het contact met deze oeroude reptielen
- Met name de nijlkrokodil (grote delen van Afrika) en de zeekrokodil (Australie, Zuid-Oost Azie) doden met zekere regelmaat een mens. Andere krokodillensoorten en bijvoorbeeld aligators doden minder vaak mensen maar als je naast ze gaat zwemmen zullen ze toch graag een hapje proberen.
- Wanneer ze onder water zijn, zijn ze te herkennen aan de kleine belletjes die boven komen. Als je dit ziet, kom dan niet in de buurt van het water en ga er zeker niet in!
Wat kan je doen als een krokodil of alligator in de buurt is of wil aanvallen?
- Als je toch onverwachts in aanraking komt met een krokodil is het goed om rustig achteruit te lopen en geen onverwachte bewegingen maken.
- Als een krokodil uit een het water op je af komt stormen, ren dan zo hard mogelijk weg (niet zigzaggen dat kost alleen meters). Een krokodil rent ongeveer 30 km per uur daar kan je als volwassene normaal gesproken net van winnen
- Het zijn geen duurlopers dus ze zullen vrij snel de achtervolging opgeven
Wat kan je doen als je door een krokodil of alligator wordt gebeten?
- Por en schop hem dan zo hard mogelijk in de ogen.
Wat moet je doen als je een haai tegenkomt, en hoe gevaarlijk zijn witte haaien?
-----
- Wat is een haai?
- Wat is een grote witte haai?
- Is een haai gevaarlijk?
- Hoe gevaarlijk is de grote witte haai?
- Wanneer wordt een haai gevaarlijk en moet je gaan oppassen?
- Wat moet je doen als je gaat zwemmen of duiken in een gebied waar haaien zitten?
- Wat moet je doen als je een haai tegenkomt in het water?
Wat is een haai?
- Een haai is een snelle en gespierde kraakbeenvis.
- Haaien zijn gemiddeld 1 à 2 meter lang. De kleinste haaien zijn minder dan 20 cm lang, de grootste haaien kunnen langer dan 12 meter zijn.
- Haaien komen wereldwijd in alle zeeën en oceanen voor, behave bij de Noord- en Zuidpool.
- Haaien zijn al honderden miljoenen jaren op aarde te vinden. Tegenwoordig zijn er meer dan 400 soorten haaien.
Wat is een grote witte haai?
- Een witte haai is te herkennen aan een zwarte of donkergrijze bovenzijde en een witte onderzijde.
- Aan de onderkant van de borstvinnen zitten zwarte vlekken en bij de aanhechting op het lichaam zit een opvallende zwarte plek.
- Ze geven de voorkeur aan koud water in de buurt van de kust, maar zijn ook te vinden op meer dan duizend meter diepte.
- Het zijn zeer sociale dieren en zwemmen vaak in groepen bestaand uit tien of meer haaien.
- De witte haai is semiwarmbloedig, dit betekent dat hij zeer snel kan zwemmen, maar ook dat hij een slecht uithoudingsvermogen heeft.
- Hierop afgestemd gebruikt de witte haai verschillende zwem- en gedragspatronen om zijn potentiële prooi te onderzoeken.
Is een haai gevaarlijk?
- Mensen zijn niet echt de favoriete prooi van haaien, en een haai valt zelden tot nooit een mens aan.
- De meeste haaien zijn niet agressief, maar kunnen zich wel territoriaal gedragen.
- Er worden jaarlijk meer dan 80 meldingen gemaakt van een aanval van een haai op een surfer, duiker of zwemmer. Sommige aanvallen leken het gevolg van een 'vergissing van de haai, waarbij een zwemmer of surfer voor een zeehond of schildpad werd aangezien Andere aanvallen werden veroorzaakt omdat iemand het territorium van de haai was binnengedrongen.
- Van deze aanvallen zijn er 5 tot 10 mensen die het uiteindelijk niet overleven.
- De gevaarlijkste soorten haaien zijn respectievelijk: de grote witte haai, de tijgerhaai en de stierhaai.
- De grootste haaien zijn de walvishaaien. Deze vormen echter geen gevaar voor de mens... veel meer andersom.
Hoe gevaarlijk is de grote witte haai?
- De grote witte haai staan bekend als een van de gevaarlijkste soorten onder de haaien. De witte haai bijt mensen in het algemeen alleen omdat hij nieuwsgierig is en op deze manier terrein verkent. Helaas leidt deze methode van onderzoek wel tot een dodelijk einde voor het onderzoeksobject…
- Welke prooi wel hun voorkeur heeft, hangt af van meerdere zaken, zoals het seizoen en hun lengte. Kleine witte haaien voeden zich voornamelijk met vis terwijl de grotere een zeehond of zelfs een kleine walvis weten te verslinden.
Wanneer wordt een haai gevaarlijk en moet je gaan oppassen?
- Als een haai met zijn ogen rolt, volgt de haai een object met zijn ogen, zonder zijn hoofd of lichaam te bewegen; je bent gespot!
- Als je merkt dat een haai zijn borstvinnen laat zakken of zijn bek opent zonder zijn voorkaak naar buiten te steken en deze houding een fractie of meerdere seconden vasthoudt, moet dat als gevaarlijk worden beschouwd.
- Als de haai zijn bovenkaak vooruitsteekt, maakt de haai een bijtbeweging;
- Als je zelf bloedt, hoef je je niet perse meer zorgen te maken, haaien reageren niet op menselijk bloed of op je geur.
- Duikers die aan het speervissen zijn en spartelende en bloedende vissen aan hun speer hebben zitten lopen meer risico.
Wat moet je doen als je gaat zwemmen of duiken in een gebied waar haaien zitten?
- Verdiep je in het soort haaien en het gedrag van de haaien in de buurt. De meeste locals kunnen je wel op de hoogte brengen in welk seizoen en bij welke haaien je moet oppassen.
- Ga niet zwemmen en duiken in een gebied waar de rivier uitmond, dat is het jachtterein van de haai.
- Duik, zwem en surf zoveel mogelijk in groepen.
- Doe donkere kleding aan, en geen witte, gele of neon zwemkleding, dit valt meer op bij haaien door hun wijze van kijken.
- Neem wel en snorkel- of duikmasker mee en het liefst ook vinnen.
- Blij alert, laat zien dat je ook alles ziet. Haaien wachten tot ze zwakke plek zien bij een dier voordat ze dichterbij komen, en naderen minder snel als ze denken dat de ander alert of ook een roofdier is.
- Besef dat er duizenden haaien per dag zijn die dagelijks in de buurt van een duiker, surfer of zwemmer komen, zonder ze een blik waardig gunnen. Wanneer je echter net die ene haai tegenkomt die wel in jou geinteresseerd lijkt, hou je dan aan de belangrijkste spelregels.
- De meeste regels zijn wat meer van toepassing bij duikers en snorkelaars dan bij zwemmers en surfers.
Wat moet je doen als je een haai tegenkomt in het water?
- Blijf zo rustig mogelijk en gedraag je zoveel mogelijk als een roofdier en niet als een prooi.
- Probeer je angst te verbergen, haaien kunnen angst voelen en prooien voelen angst.
- Blijf de haai aankijken. Zoals ook bij andere roofdieren vaak het geval is, gaan haaien er vervolgens vanuit dat jij waarschijnlijk ook een roofdier bent. Alleen andere roofdieren durven een confrontatie aan te gaa. Dus blijf de haai aankijken met de strakke blik die je trekt als je naar je schoonmoeder gaat.
- Sla zeker niet naar de haai als die dicht in de buurt komt, ga niet spetteren, dat doen alleen zwakke en gewonde dieren.
- Ga niet achter een haai aan of zwem niet naar een haai toe.
- Probeer ook niet snel weg te zwemmen, maar zwem rustig achteruit richting een rif of boot. Zwem zo regelmatig mogelijk.
- Blijf zo verticaal mogelijk in het water.
- Hou ruimte tussen jou en de haai, gebruik je vinnen om water richting de haai 'te duwen', dit kan ervoor zorgen dat ze zich afwenden. Als je een haai wil wegduwen doe dat dan met je vin, camera of een aluminium haaienstok.
Wat moet je doen als je giftige vissen tegenkomt, en hoe gevaarlijk zijn roggen?
- Slechts enkele vissoorten zijn giftig bij aanraking. Gevaarlijker zijn de tanden en stekels die vissen hebben. Als je echter afstand houdt, zullen vissen, haaien, roggen en andere kleine zwemmende schoonheden geen problemen veroorzaken.
- Wanneer je gaat zwemmen zonder iets aan je voeten loop je de kans op één van de stekelige of zelfs giftige vissen te stappen. De kans dat je erop gaat staan is niet heel groot maar het komt zeker in een koraalrijke omgeving geregeld voor. Afhankelijk van de soort is dan een snel bezoek aan de dokters aan te raden. Aangezien dit niet altijd een redelijk alternatief is zijn waterschoenen / zwemvliezen / sandalen dus erg belangrijk.
- Aan de Mediterane en Noordzee stranden worden elk jaar heel wat badgasten gestoken door de kleine pieterman, die zich ingraaft in het zand. Deze vis kan je weken veel pijn bezorgen als je na de steek niet snel je voet in water heter dan veertig graden stopt (de eiwitten in het gif breken dan af).
- Pijlstaartroggen kunnen ook (heel) gemeen steken. Ze liggen vaak ingegraven in de bodem te wachten op een prooi, als jij dan van je surfplank stapt, zal de rog van schrik kunnen steken. Afhankelijk van de exacte soort en plaats waar je precies wordt gestoken moet je eventueel snel naar een dokter.
Wat moet je doen als je zee-egels tegenkomt, en hoe gevaarlijk zijn zee-egels?
- De bijna 1000 soorten zee-egels leven wereldwijd in zeeën, oceanen en komen veel voor op koraalriffen
- Veruit de meeste zee-egels zijn niet giftig voor mensen. Een zee-egel stekel in je voet kan echter een nare ervaring zijn.
- Stap je op een zee-egel dan dien je in eerste instantie te proberen de naalden geheel te verwijderen met een pincet. Gaat de boel ontsteken dan is een bezoek aan de dokter weer onontbeerlijk.
- Het dragen van waterschoenen kan veel onheil voorkomen.
- Zee-egels worden in Japan veelvuldig gegeten, de vlezige geslachtsorganen worden veelal rouw gegeten. Deze zeevrucht is ook in bijvoorbeeld Italie, Nieuw Zeeland, Chili en de Filipijnen een traditionele lekkernij
Duiken in het buitenland: wat is het, waarom zou je het doen en waar kan je het beste heen?
Wat is duiksport of scubadiving?
- Duiksport is met een luchttank op je rug voor langere tijd onder water blijven om de onderwaterwereld van dichtbij te kunnen bekijken.
- Een duiker haalt adem door zijn ademapparaat, kijkt om zich heen door zijn duikbril, zwemt met zijn zwemvliezen rustig door het water en heeft vaak een duikpak aan voor de temperatuur.
- Duiken wordt ook wel scuba diving genoemd.
- SCUBA is de afkorting van S elf C ontained U nderwater B reathing A pparatus. Dat is de internationale term voor een perslucht apparaat zoals dat wordt gebruikt door duikers.
Waarom zou je gaan duiken in het buitenland?
- Afleiding: weinig werkt beter als afleiding dan het maken van een diepzeeduik.
- Ontspanning: eenmaal onder water kom in een zeldzaam rustige omgeving terecht, in een traag tempo zwem je door een hele andere bewoonde wereld.
- Adrenaline: sommige duiken kunnen ontmoetingen opleveren met bijzondere vissoorten of grote bewoners van het koraal. De kick om daar rustig langs of doorheen te zwemmen zal je nooit meer vergeten.
- Liefde voor de natuur: je komt zoveel schoonheid tegen dat je daarna het beschermen van de onderwaterwereld vaak hoger op je lijst zal zetten.
Wat heb je nodig om te gaan duiken in het buitenland?
- Een goede gezondheid: duiken kan risico's met zich meebrengen als je niet voldoende fit bent of last hebt van bepaalde kwalen.
- Respect voor de onderwaterwereld: als duiker kan je meer kapot maken dan je lief is.
- Een tas met handige spullen voor bij het duiken, voor voor en na de duik (water, zonnebrand etc).
- Voor de meeste duikactiviteiten en excursies zul je een PADI certificaat/brevet nodig hebben. Deze basisopleiding voor duikers wereldwijd wordt op veel duikbestemmingen ook aangeboden.
Waar kan je het beste heen als je wilt duiken in het buitenland?
- Micronesië: Palau
- Rode Zee: Egypte, Djibouti
- Indische Oceaan: Malediven, Pemba & Zanzibar
- Caribisch gebied: Bonaire, Kaaiman Eilanden
- Indonesië: Sulawesi (Bunaken!), Borneo (Sipidan!), Lombok (goedkoop) Raja Ampat
- Papua New Guinea: meerdere mogelijkheden
- Australië: Great Barrier Reef, mits op de juiste locatie
- Midden Amerika: Honduras, Cozumel (Palancar reef), Panama (Bocas del Torro)
- India: Andaman eilanden, Ladakshadweep eilanden
- Oman
In hoeverre ben je verzekerd in het buitenland?
Wat zijn de risico's van duiksport in het buitenland?
- Gemiddeld genomen is duiken niet gevaarlijker dan de meeste andere sporten.
- Wel is de voorbereiding en je verdiepen in de algemen en specifieke lokale gevaren van groter belang.
- Niet voor niets laten ze eerst je duikbrevet (bijvoorbeeld PADI) halen voordat je zelf op pad mag.
- Maar zelfs met je duikbrevet op zak is het vaak verstandig om met een lokale divemaster op pad te gaan.
Wat zijn de gevolgen als het een keer mis gaat bij het duiken?
- Mocht je in het ziekenhuis belanden dan kan het zijn dat je zelf voor de kosten moet opdraaien als je niet een verzekering hebt afgesloten die jouw activiteiten dekt.
Ben je verzekerd voor duiksport in het buitenland?
- Duiksport in het buitenland is in het algemeen door reguliere verzekeringen aan beperkingen gebonden.
- Meestal loop je ook wel meer risico dat je met een ongeluk of pech te maken krijgt.
- Lees meer over het verzekeren van duikactiviteiten in het buitenland
Snorkelen in het buitenland: wat is het, waarom zou je het doen en waar kan je het beste heen?
Wat is snorkelen in het buitenland?
- Snorkelen is met een luchtpijp en een duikbril zwemmen om de onderwaterwereld van boven te kunnen bekijken.
- Je hebt meestal zwemvliezen aan om je makkelijker te bewegen, of een paar meter diep naar beneden te kunnen duiken.
- Een snorkelaar haalt adem door zijn snorkel en kijkt naar beneden door zijn duikbril.
Waarom zou je gaan snorkelen in het buitenland?
- Beleving: Onvergetelijke indrukken: de eerste keer dat je tussen de veel gekleurde vissen snorkelt, is voor iedereen een onvergetelijke ervaring. In het echt is het veel ingrijpender dan jezelf zou hebben verwacht
- Betrokkenheid: Snorkelen versterkt je ontzag voor de natuur onder water, of je nu gaat snorkelen met dolfijnen, oog in oog komt met enorme manta-roggen of al snorkelend een zeeschildpad tegenkomt, je kijk op de natuur zal daarna nooit meer dezelfde zijn!
- Stabiliteit en stressvermindering: Snorkelen is niet alleen de ultieme ontspanning, het is ook fantastisch mooi om tussen de duizenden vissen en koraalsoorten te zweven, je te laten meevoeren door de stroming langs een rotswand met felrode waaierkoralen en papagaaivissen die je rustig aankijken.
Wat heb je nodig om te gaan snorkelen in het buitenland?
- Omgevingsbewustzijn: door bijvoorbeeld koraalvriendelijke zonnebrand te gebruiken, door niet op koralen te gaan staan, en door zo min mogelijk koraal of vissen aan te raken
- Gezondheid: snorkelen kan soms risico's met zich meebrengen als je niet voldoende fit bent en er een sterke stroming staat
Waar kan je het beste heen als je wilt duiken in het buitenland?
- Australië: toplokaties vind je het Great Barrier Reef
- Bonaire: check wel de juiste plekken
- Egypte: toplokaties vind je het zuiden en in de Sinai
- Filipijnen: naast Palawan en Bohol zijn er meerdere toplokaties
- Honduras: bijvoorbeeld rond Roatan
- Indonesië: zoals op Lombok (voordelig), Sulawesi (Bunaken!) en Pulau Weh (Atjeh)
- Malediven: op veel van de eilanden is het super snorkelen
- Maleisië: de Perhentians en Sipidan (op Borneo)
- Panama: bijvoorbeelt op Bocas del Torro
- Tanzania: o.a.op Pemba en Zanzibar
Wat kan je ook best leuk snorkelen?
In hoeverre ben je verzekerd in het buitenland?
Wat zijn de risico's tijdens het beoefenen van duiksport in het buitenland?
- Snorkelen is relatief ongevaarlijk
- Informeer wel goed naar de lokale gevaren zoals stromingen en bepaalde gevaarlijke vissoorten
- voor een aangename nachtrust kan je maar beter zorgen dat je je rug en benen niet laat verbranden, dat gaat razendsnel!
Wat zijn de gevolgen als het een keer mis gaat bij het snorkelen?
- Mocht je in het ziekenhuis belanden dan kan het zijn dat je zelf voor de kosten moet opdraaien als je niet een verzekering hebt afgesloten die jouw activiteiten dekt
Ben je verzekerd voor snorkelen in het buitenland?
- Snorkelen in het buitenland is over het algemeen door reguliere verzekeringen niet aan beperkingen gebonden
- Let wel op dat je geen onnodige risico's neemt. Mocht er een rode vlag hangen in verband met het bezoek van een witte haai of gevaarlijke kwallen, sla dan en dagje snorkelen over want je verzekering dekt niet als je onvoorzichtig bent
- Lees meer over watersport en duikactiviteiten verzekeren
Zeeschildpadden
Zeeschildpadden op reis en in het buitenland
Inhoud o.a.
- Kunnen zeeschildpadden bijten of ziektes veroorzaken?
- Wat te doen als je gebeten wordt door een zeeschildpad?
- Kan je een zeeschildpad aanraken?