Vaccinaties halen en een travel clinic bezoeken: wat is het, hoe doe je het, waar en met wie?

Wat is cholera?

• Cholera is een darminfectie veroorzaakt door een bacterie.
• Vaak is besmet water de oorzaak van de infectie.
• Een infectie veroorzaakt in veel gevallen klachten, zoals diarree en braken, die uiteindelijk kunnen leiden tot uitdroging. Dit maakt de infectie dan ook verraderlijk.

Waar komt cholera voor?

• De choleravaccinatie wordt eigenlijk voor geen enkel land meer aanbevolen. Dit aangezien de infectie erg op z’n retour is.
• Uitbraken zijn vaak van regionale aard en veelal verbonden aan oorlog of andere grote rampen, zoals overstromingen.
• Toch wordt in grote delen van Afrika wel zo nu en dan toch nog om een cholerastempel gevraagd.
• In Angola en Madagaskar en op het eiland Zanzibar (in Tanzania) is deze verplicht.
• In andere landen is de stempel officieel niet verplicht, maar bij afgelegen grensposten wordt hier in uitzonderlijke gevallen toch om gevraagd. Op deze manier willen de lokale autoriteiten geld verdienen, door de vaccinatie zelf te zetten, bij de afwezigheid van een cholerastempel.

Wat zijn de verschijnselen van cholera?

• In een groot deel van de gevallen verloopt een infectie zonder echte symptomen.
• Wanneer er zich toch verschijnselen voordoen, bestaan deze vaak uit: misselijkheid, braken, buikpijn en plotseling opkomende diarree.
• De combinatie van deze symptomen zorgt ervoor dat patiënten, zelfs al na 24 uur, uitdrogingsklachten kunnen krijgen.
• Uitdroging is gevaarlijk en dient daarom bestreden te worden.
• Symptomen van uitdroging zijn: een droge mond, minder traanvocht, diepliggende ogen, extreme vermoeidheid en een visachtige geur van de ontlasting.

Is cholera te behandelen?

• Bij een goede behandeling van cholera is de kans op overlijden miniem.
• De behandeling bestaat vooral uit het op peil houden van de vochtspiegel.
• Dit kan bijvoorbeeld door middel van het toedienen van vocht via de mond of door ORS.
• In het ziekenhuis kan gebruik worden gemaakt van bijvoorbeeld een infuus.
• Tot slot is in enkele gevallen ook antibiotica nog benodigd.

Wat kan je doen om cholera te voorkomen in het buitenland?

• Voorop staat: let op een goede hygiëne.
• Dit betekent handen wassen na toiletbezoek en vóór het eten, geen water uit de kraan drinken, fruit zelf schillen en voedsel goed verhitten.
• Extra risicovol is het eten van schaal- en schelpdieren.

Zijn er vaccinaties tegen cholera?

• Mede aangezien het vaccin tegen cholera niet erg effectief is, wordt er in Nederland al geruime tijd niet meer ingeënt tegen cholera.
• Daarom is het belangrijk om de algemene preventieve maatregelen goed in de gaten te houden.
• Als de cholerastempel eenmaal in je vaccinatieboekje staat, hoef je nooit meer een nieuwe te halen.
• Bij enkele bestemmingen wordt voor het reizen naar of bezoeken van locaties zonder toegang tot schoon drinkwater periodiek geadviseerd om een vaccinatie te halen.

Wat is gele koorts?

• De gele koorts is een infectieziekte veroorzaakt door een virus dat door muggen wordt overgedragen.
• De benaming heeft de ziekte te danken aan de meestal typerende gelige huid bij zieke mensen.
• Sommige muggen kunnen door een beet in de menselijke huid, via het lymfestelsel, de ziekte veroorzaken. Op deze manier wordt het menselijke afweersysteem zo aangetast dat er een levensbedreigende situatie kan ontstaan.

Waar komt gele koorts voor?

• De muggen die de gele koorts overdragen komen vooral voor in Afrika en Zuid-Amerika.
• Er is een verhoogd risico in Afrika in het gebied vanaf Sub-Sahara Afrika tot aan de grens met Namibië - Mozambique en in en rondom het Amazone gebied in Zuid-Amerika.
• De muggen steken overdag en zijn vooral te vinden in rurale gebieden.
• Een epidemie kan uitbreken doordat iemand die geïnfecteerd is naar een druk bevolkt gebied vertrekt. De ziekte is echter niet direct van mens op mens over te brengen.

Wat zijn de verschijnselen van gele koorts?

• Drie tot zes dagen na de besmetting met het gele koortsvirus komen de eerste klachten.
• Enkele bekende klachten zijn: plotseling opkomende koorts, koude rillingen, hoofdpijn, rugpijn, spierpijn over het hele lichaam, misselijkheid en braken.
• De koorts zakt in de regel binnen vier tot vijf dagen. Gedurende die tijd treden doorgaans verschijnselen op als pijn achter de ogen, rode ogen, spierpijn, gewrichtspijn en roodheid in het gezicht.
• Na de eerste fase lijkt de ziekte korte tijd te herstellen, maar in sommige gevallen volgt een tweede koortsaanval, waarbij de huid een gelige kleur krijgt. Op dit punt kunnen bloedingen optreden, zoals bloedend tandvlees en bloed in het braaksel en de ontlasting.
• In ernstige gevallen kan de ziekte leiden tot coma en de dood.

Is gele koorts te behandelen?

• Eenmaal besmet dan bestaat er geen behandeling van het gele koorts virus.
• Het enige wat er gedaan kan worden is pijnbestrijding en zorgen voor bijvoorbeeld verkoeling en voldoende water.
• Hoofdpijn wordt verlicht met pijnstillers en koorts wordt bestreden met koortswerende middelen.
• In een aantal gevallen is bloedtransfusie nodig.
• In gebieden waar veel muggen voorkomen, worden patiënten gewoonlijk onder een klamboe verpleegd om te voorkomen dat de infectie door muggen verder wordt verspreid.

Zijn er vaccinaties tegen gele koorts?

• Gele koorts is gemakkelijk te voorkomen door inenting met een veilig en doeltreffend vaccin.
• Officieel gezien is de vaccinatie 10 jaar geldig. Maar de bescherming die de inenting tegen gele koorts biedt, duurt veel langer, waarschijnlijk het hele leven.
• Mensen die in gebieden met een hoog risico op gele koorts verblijven of die er naar toe gaan, doen er goed aan zich te laten inenten.
• Een aantal landen stelt de gele koorts vaccinatie verplicht. In sommige landen zal de gele koorts aanwezig zijn, maar in veel gevallen is het een preventieve maatregel als je vanuit een land reist waar de gele koorts wel aanwezig is.
• Als je naar een land afreist die de vaccinatie verplicht stelt, dien je minimaal 10 dagen voor aankomst gevaccineerd te zijn.

Hoe kun je gele koorts voorkomen?

• Een vaccinatie halen is de meest doeltreffende maatregel om gele koorts te voorkomen.
• Zorg dat je niet gestoken wordt door muggen! In gebieden waar gele koorts heerst, brengen muggen meerdere nare ziekten over.
• Het is aan te raden om beschermende kleding te dragen die armen en benen bedekt en je goed in te smeren met antimuggenmiddel met DEET. Airconditioning en horren voor de ramen bieden ook gedeeltelijke bescherming.
• Buiten de steden is het belangrijk om klamboes, een muggenspray en/of muggenspiralen mee te nemen.

Wat is hepatitis B?

• Hepatitis B is een besmettelijke leverinfectie die veroorzaakt wordt door het hepatitis B-virus.
• Het hepatitis B virus wordt van mens op mens overgedragen door blootstelling aan geïnfecteerd bloed of lichaamsstoffen die bloed bevatten.
• Enkele mogelijke manieren van overdracht zijn: via bloedtransfusie, onbeschermd seksueel contact, niet steriele naalden, van moeder op kind etc. Daarnaast loop je een risico bij het zetten van tatoeages, piercings of bij de kapper.

Waar komt hepatitis B voor?

• Hepatitis B komt overal ter wereld voor. Risicogebieden zijn bijvoorbeeld: Zuid- en Midden-Afrika, Zuid- en Zuidoost-Azië, Canada, Midden-Amerika.
• Het risico is extra hoog op plaatsen waar veel contact is met lichaamsvloeistoffen, zoals in ziekenhuizen, in bed en bijvoorbeeld een tatooshop

Wat zijn de verschijnselen van hepatitis B?

• Afhankelijk van de reactie van het lichaam op het virus en afhankelijk van de mate van schade aan de lever, treden er verschillende klachten op. Veel gehoorde klachten zijn: vermoeidheid, gelige huid en geelkleuring van het oogwit, misselijkheid, afname van de eetlust, verkleuring van de urine en ontlasting en koorts.
• Er zijn mensen bij wie de infectie vanzelf overgaat, zonder dat er ernstige klachten optreden.
• Bij vijf tot tien procent van de mensen wordt een hepatitis B infectie chronisch, dit kan (bijna) geheel ongemerkt gebeuren, je hoeft niet eerst door de acute fase heen.
• Uiteindelijk kan de chronische hepatitus besmetting leiden tot een slecht werkende lever en leverkanker.

Is hepatitis B te behandelen?

• Een acute infectie met hepatitis B geneest meestal vanzelf.
• Een gezonde levensstijl en goede voeding draagt meestal bij aan een snelle genezing.
• In een zeldzaam geval wordt bij een acute infectie gebruik gemaakt van virusremmers.
• Een chronische infectie wordt vrijwel altijd behandeld met medicatie. Welke medicatie er gebruikt wordt, is per geval verschillend. Er geldt wel voor vrijwel alle medicatie dat deze vaak langdurig, dan wel niet levenslang, gebruikt moet worden.
• De behandeling is meestal gericht op het bestrijden van het virus, waardoor het verdwijnt of in ieder geval drastisch wordt verzwakt.

Zijn er vaccinaties tegen hepatitis B?

• Er bestaat een geschikt vaccin tegen hepatitis B.
• In Nederland worden bepaalde beroepsgroepen sinds 2000 ook gevaccineerd. Het gaat hierbij vooral om personen die in het kader van bijvoorbeeld hun opleiding of werk verplicht zijn om gevaccineerd te zijn tegen hepatitis B. Denk bijvoorbeeld aan studenten of werknemers die binnen de gezondheidszorg actief zijn. Maar ook mensen werkzaam bij de politie, brandweer, laboranten etc.
• Voor reizigers gelden er bepaalde risicogebieden voor hepatitis B. Voor korte reizen hoeft vaccinatie niet nodig te zijn, maar bij een verblijf van langer dan drie maanden is vaccinatie raadzaam.
• Wanneer een vaccinatie voor hepatitis B voor jou van belang lijkt kun je kiezen voor twee verschillende vaccinatietrajecten. Wanneer je ruim op tijd bent met het vaccineren, en je pas over enkele maanden vertrekt kan je kiezen voor de levenslange vaccinatie. Je krijgt in dat geval drie injecties met tussenpozen van één en vijf maanden. Een simpel rekensommetje maakt dat je bij voorkeur zeven maanden voor vertrek met de hepatitis B vaccinaties beginnen. Wanneer je al binnen korte tijd vertrekt kun je kiezen voor het drie-weken traject. Je krijgt dan in drie weken tijd drie injecties. De bescherming is in dit geval wel minder dan bij het lange traject.

Wat kan je nog meer doen om hepatitis B te voorkomen in het buitenland?

• Omdat de hepatitis B infectie wordt overgedragen via bloed, sperma en vaginaal vocht, is het belangrijk om voorzichtig te zijn met bijvoorbeeld seksueel contact.
• Een andere vorm van overdracht gaat via niet-steriele naalden. Kijk dus uit met bijvoorbeeld vaccinaties in het buitenland, maar ook bij het laten zetten van bijvoorbeeld tatoeages of piercings gedurende je reis.

Wat is meningitis?

• Meningitis is een hersenvliesontsteking en in sommige gevallen een ontsteking in de ruggenmergvliezen.
• De infectie kan veroorzaakt worden door bacteriën, virussen en in enkele gevallen ook door schimmels.
• Een virale meningitis geeft over het algemeen geen ernstige klachten.
• Een bacteriële meningitis dient wel snel behandeld te worden in verband met grote gezondheidsrisico's.
• Bij meningitis als reizigersziekte wordt meestal de bacteriële meningokokken-meningitis bedoeld, waarvan dan weer diverse varianten bestaan, zoals type A, B, C, W en Y

Waar komt meningitis voor?

• Meningitis komt wereldwijd voor, ook in Nederland.
• De meeste kans op besmetting met meningokokken-meningitis is in Sub-Sahara Afrika, vooral in het droge seizoen, en in mindere mate in Azië.
• Meningitis kan voorkomen als grote groepen mensen dicht opeen zitten onder slechte hygiënische omstandigheden, zoals in een sloppenwijk of tijdens een pelgrimstocht. Er is dan ook veel meer kans op een epidemie. Let in dat geval nog beter op!

Hoe wordt meningitis veroorzaakt?

• Meningitis wordt veroorzaakt door bacteriën in de neus- en keelholtes en soms in het maag-darm kanaal.
• Mensen die (on)bewust de bacteriën meedragen kunnen anderen besmetten door middel van speeksel (niezen, hoesten, zoenen etc.).
• Ook kan de infectie worden overgedragen via uitwerpselen en/of slechte hygiëne bij toiletbezoek.
• Bij gezonde personen hoeft een infectie meestal niet tot ziekte te leiden. In dit geval wordt de bacterie na enige tijd door onze afweer verwijderd en word je er niet ziek van.
• Soms komen de bacteriën in de bloedbaan terecht. In dat geval spreken we van een bloedvergiftiging (sepsis). Vanuit het bloed kunnen de bacteriën uitspreiden naar de hersenvliezen waar ze uiteindelijk een hersenvliesontsteking (meningitis) kunnen veroorzaken.

Wat zijn de verschijnselen van meningitis?

• Hersenvliesontsteking kan gepaard gaan met veel verschillende symptomen. De symptomen zijn afhankelijk van de veroorzaker en ook van de leeftijd van de zieke.
• Meningitis wordt ook wel nekkramp genoemd, waarbij een zieke het hoofd niet goed naar voren kan buigen, dit verschijnsel treed vooral op bij bacteriële varianten.
• Bij een meningitis heb je, naast nekkramp, ook vaak een grieperig gevoel. Vaak gehoorde klachten zijn hoge koorts, heftige hoofdpijn, keelpijn, braken en spierpijn. Ook kan er sprake zijn van bewustzijnstoornissen, evenwichtsverlies, lichtschuwheid, lichte tot matige ademhalingsstoornissen, stuipen, bloedvergiftiging, hersenontsteking, problemen met de stoelgang en psychische erectiestoornissen.

Is meningitis te behandelen?

• Een virale infectie kan vaak met rust al worden bestreden. In andere gevallen kan een anti-viraal kuurtje uitkomst bieden.
• Bij een bacteriële infectie wordt gekozen voor een antibioticakuur. Vaak word je opgenomen in het ziekenhuis, zeker in het geval van kinderen. In veel gevallen is de antibioticakuur succesvol en nemen de klachten geleidelijk af.

Wat kan je doen om meningitis te voorkomen in het buitenland?

• Een goede hygiëne zorgt in eerste instantie al voor een lager besmettingsrisico. Was goed je handen na een toiletbezoek en voor en na het eten. Vermijd contact met mogelijk besmette mensen.
• Er bestaan meerdere vormen van meningitis, zoals type B en type C. Kinderen worden sinds 1987 ingeënt tegen type B en sinds 2002 ook tegen type C. Sinds 2018 zijn ook type A, Y en W135 onderdeel van het rijksvaccinatieprogramma.
• Als je in Nederland al deels ingeënt bent, kan het soms verstandig zijn om je ook tegen de andere vormen in te enten afhankelijk van hoe lang je weggaat en waar je heen gaat.
• Zo stelt Saoedi-Arabië meningitis vaccinatie verplicht voor bedevaartgangers (de Hadj en de Umrah) en seizoens-arbeiders. Er wordt verwacht dat je minstens, 10 dagen voor aankomst de vaccinatie hebt ontvangen.
• Ook is het in een groot gedeelte van Afrika, het sub Sahara Afrika (Senegal tot Ethiopië) in het droge seizoen (november tot juni) verstandig om ingeënt te zijn tegen de meningitis bacterie.
• Een meningitis vaccinatie bestaat uit een prik die drie jaar werkzaam is.

Wat is tekenencefalitis?

• Tekenencefalitis is een hersenontsteking die wordt veroorzaakt door het tickborne-encephalitisvirus.
• Het virus wordt overgebracht door teken.
• De ziekte is bekend onder verschillende namen: FSME, Russian spring summer encephalitis of TBE (tick borne encephalitis).

Hoe krijg je tekenencefalitis?

• Een geinfecteerde teek draagt het virus bij een beet aan je over, dit gebeurt al in de eerste minuten na de beet. 
• Het verwijderen van de teek heeft geen effect meer op de besmetting.

Waar komt tekenencefalitis voor?

• Het tekenencefalitis virus komt voor in grote delen van Europa en Rusland (maar gelukkig nog amper in Nederland).
• De teken komen met name voor in bosrijk gebied en hoog gras. De kans op een beet en de bijkomende infectie is het grootst van april tot november.

Wat zijn de verschijnselen van tekenencefalitis?

• Een groot deel van de mensen die geïnfecteerd zijn, wordt niet ernstig ziek. Een minderheid krijgt hersen- of hersenvliesontsteking, beiden ernstige, levensbedreigende ziektes. Mensen ouder dan 50 jaar hebben een grotere kans op de ernstige variant van de verschijnselen.
• Een tot drie weken na besmetting door een teek krijg je griepachtige verschijnselen. Bij de groep mensen met de heftige variant verergeren de verschijnselen met hoge koorts, nekstijfheid en overgeven.
• Bij besmetting via rauwe melk zijn de eerste verschijnselen al na enkele dagen merkbaar.

Is tekenencefalitis te behandelen?

• Helaas is de teken encefalitis zelf niet behandelbaar. Alleen de symptomen van de hersenontsteking, zoals hoge koorts kunnen worden behandeld.

Wat kan je doen om tekenencefalitis te voorkomen in het buitenland?

• Voorkom teken beten. Niet alleen tegen tekenencefalitis maar ook bijvoorbeeld tegen lyme.
• Draag lange kleding, draag je sokken over je broek, wandel op het midden van paden. Om dit effect te versterken kun je teekwerende sokken of DEET gebruiken.
• Controleer na een natuurwandeling of andere buitenactiviteit goed je lichaam en kleren op teken. Een teek op je rugzak of schoen kan je de volgende dag ook nog te grazen nemen!
• Eet in gebieden waar de ziekte voorkomt geen (producten van) rauwe melk.
• Afhankelijk van het risiconiveau van je bestemming en je activiteit (bv veel natuur wandelingen) kan een vaccinatie worden aangeraden.

Is er een vaccinatie tegen tekenencefalitis?

• Er is een effectief vaccin tegen tekenencefalitis beschikbaar voor zowel kinderen als volwassenen.
• Over een periode van meestal zes maanden krijg je drie injecties die je daarna voor drie jaar beschermen.
• Ben je niet op tijd begonnen met de eerste injectie? Het kan ook sneller met een beperktere werking. Je derde injectie kun je ook na thuiskomst nog halen.