Hoe zit het arbeidsrecht en sociaal in elkaar, en welke onderdelen kan je bestuderen?

Wat is het arbeidsrecht?

• Het arbeidsrecht, ook wel sociaal recht genoemd, is het geheel van rechtsregels dat betrekking heeft op de arbeidsverhouding van de onzelfstandige beroepsbevolking in de private en de publieke sector. In de private sector wordt dit commune arbeidsrecht genoemd en in de publieke sector ambtenarenrecht. 
• Bij arbeidsrecht is er sprake van ongelijkheidscompensatie. In het algemeen is de werknemer de zwakkere partij tegenover de in de praktijk sterkere werkgever. Om de zwakkere positie van werknemers te compenseren is de arbeidsovereenkomst apart geregeld. Die aparte regeling heeft vooral betrekking op onderwerpen als loon(betaling), aansprakelijkheid, bescherming bij ongevallen, arbeidsomstandigheden en bescherming bij ontslag.
• De arbeidsovereenkomst is vooral geregeld in Boek 7 BW, maar ook in aparte wetten.

Welke soorten dienstverband zijn er?

• In Nederland kennen we een arbeidsovereenkomst, opdrachtovereenkomst en de overeenkomst tot aanneming van werk.
• Er is pas sprake van een arbeidsovereenkomst als er in een gezagsverhouding tegen betaling arbeid wordt verricht (7:610 BW).
• Kenmerkend voor de opdrachtovereenkomst is dat er geen sprake is van een gezagsverhouding.
• Kenmerkend voor de overeenkomst tot aanneming van werk is dat het moet gaan om het maken van iets stoffelijks en dat de arbeid niet persoonlijk hoeft te worden verricht. De aannemer mag dus weer iemand anders inhuren als het eindresultaat maar goed is. In de praktijk van het arbeidsrecht speelt de overeenkomst tot aanneming van werk een minder grote rol.
• De opdrachtovereenkomst speelt daarentegen wel een belangrijke rol, omdat het onderscheid tussen de arbeidsovereenkomst en de opdrachtovereenkomst niet altijd gelijk duidelijk is. Dat komt bijvoorbeeld doordat vooral hoger geplaatste werknemers ook een hoge mate van zelfstandigheid hebben. Of er in die gevallen sprake is van een arbeidsovereenkomst (waarbij dus wel sprake is van een gezagsverhouding) of een opdrachtovereenkomst (waarbij dus geen sprake is van een gezagsverhouding) moet per geval worden beoordeeld.

Wanneer kan een arbeidscontract worden gewijzigd?

• Verschillende redenen kunnen aanleiding geven tot het wijzigen van de arbeidsvoorwaarden. De vraag is of de werknemer verplicht is een wijziging te accepteren. Het antwoord hangt af van de arbeidsovereenkomst en de omstandigheden van het geval. Wel is er een kader dat dient ter beantwoording:
  • uitleg van de arbeidsovereenkomst
  • instemming van de werknemer met een wijziging
• Vaak wordt in arbeidscontracten een eenzijdig wijzigingsbeding opgenomen. De werkgever behoudt zich dan het recht voor tot eenzijdig wijzigen van de arbeidsovereenkomst en de arbeidsvoorwaarden. Aan dit beding zijn strikte voorwaarden verbonden. Een beroep op dot beding van de werkgever kan alleen werking hebben als er sprake is van
  • een op schrift gesteld beding
  • een situatie waarin de werkgever kan aantonen dat hij een zodanig zwaarwegend belang heeft dat het belang van de werknemer naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid moet wijken. Hier is overigens niet snel sprake van.
• Instemming door de werknemer op een verzoek tot wijziging van de arbeidsvoorwaarden mag niet te snel worden aangenomen. Dit heeft te maken met zijn afhankelijke positie ten opzichte van de werkgever. De werkgever mag ook niet aannemen dat de werknemer akkoord is gegaan met een functiewijziging als aan deze functie een lager salaris is gekoppeld. De Hoge Raad heeft bepaald dat er een bewijslast rust op de werkgever wanneer deze situatie zich voordoet. Er zijn wel uitzonderingen op deze regel in de jurisprudentie te vinden en dan zal de bewijslast bij de werknemer liggen.

Wat is een CAO?

• Nederland kent momenteel een kleine duizend CAO’s (Collectieve Arbeidsovereenkomsten). Deze CAO’s bepalen de rechtspositie van driekwart van de Nederlandse werknemers en zijn daarmee een van de belangrijkste rechtsbronnen in het arbeidsrecht. Het belang van een CAO voor werknemers is dat zij collectief sterker staan dan alleen. Bovendien zorgt een CAO voor de werkgever voor efficiëntie en duidelijkheid over de arbeidsvoorwaarden.
• CAO’s komen tot stand door een (meestal jaarlijks) overleg tussen werkgevers en vakbonden. De basis voor de onderhandelingen vormt de oude CAO, waarbij beide partijen wijzigingen voorstellen. Voor en tijdens de onderhandelingen wordt overleg met de achterban gevoerd. Ook wordt met de regering over de gevolgen voor de economie gesproken.
• CAO’s zijn privaatrechtelijke overeenkomsten en daarom geldt voor de totstandkoming van een cao dat partijen vrij zijn in wat zij overeen willen komen en met wie zij daarover onderhandelen. Er bestaan geen wettelijke regels over de vraag of er een recht op toelating tot het overleg bestaat. Wel kan het onredelijk zijn als bepaalde representatieve vakorganisaties geweigerd worden. Deze organisaties kunnen een actie uit onrechtmatige daad instellen om toelating tot het overleg af te dwingen.

Wat is stakingsrecht?

• Een werkstaking is het collectief neerleggen van het werk door de werknemers, als protest of als middel teneinde de werkgever of derden tot handelen of nalaten te bewegen.
• Men kan ook een collectieve actie voeren. Hieronder wordt dan verstaan: het in collectief verband niet of niet op de gebruikelijke wijze verrichten van de arbeidsprestatie. Een collectieve actie kan een werkstaking inhouden, maar kan bijvoorbeeld ook stiptheidsactie zijn.
• In de praktijk wordt over het stakingsrecht gesproken, wanneer men het ruimere recht op collectieve actie bedoelt. Het stakingsrecht is een noodzakelijk element van het recht op collectief onderhandelen, omdat vakbonden op deze manier gelijkwaardige onderhandelingen kunnen afdwingen.
• In artikel 6 lid 4 van het Europees Sociaal Handvest wordt het stakingsrecht erkend en dit recht kan volgens de Hoge Raad rechtstreeks worden ingeroepen op grond van art. 93 GW (NS-arrest). Daarmee is het stakingsrecht in Nederland als grondrecht erkend.

Wat is medezeggenschapsrecht?

• Medezeggenschap houdt in dat de werknemers invloed kunnen uitoefenen op het beleid en de samenstelling van de leiding van de arbeidsorganisatie.
• Medezeggenschap is in Nederland een grondrecht (art. 19 Gw).
• De ondernemingsraad (OR) is het belangrijkste orgaan van de medezeggenschap. Het is een zelfstandig orgaan met uitsluitend door werknemers gekozen leden en een uit zijn midden benoemde voorzitter. De rechten van de OR zijn in de Wet op de ondernemingsraden en in enkele bijzondere wetten geregeld.

Bornnen en verder lezen:

• Arbeidsrecht & Sociaal recht - studie en kennis
• Keuzewijzer voor samenvattingen van Arbeidsrechtelijke Themata - Loonstra & Zondag
• Keuzewijzer voor samenvattingen van Schets van het Nederlandse Arbeidsrecht - Bakels et al.
• Keuzewijzer voor samenvattingen van Inleiding Nederlands sociaal recht - Heerma van Voss & Barentsen - 12e druk