Er bestaan twee belangrijke financiële overzichten, namelijk de balans en de winst- en verliesrekening. De winst- en verliesrekening wordt ook wel de resultatenrekening genoemd. Dit begrip wordt door elkaar gebruikt. De leiding van een organisatie kan een interne jaarrekening opstellen. Dit is een jaarrekening die informatie bevat om de besluitvormingsprocessen te ondersteunen. Daarnaast kan het helpen om de uitvoering hiervan te sturen. De cijfers worden meerdere keren per jaar opgesteld. Hierdoor is het beter te spreken van interne verslaggeving in plaats van een interne jaarrekening. Een jaarrekening wordt immers één keer per jaar opgesteld.
Het bestuur van een onderneming (NV of BV) is verplicht de jaarrekening beschikbaar te stellen voor aandeelhouders. Dit moet binnen vijf maanden na afloop van het boekjaar. Voor beursgenoteerde ondernemingen is deze termijn vier maanden na afloop van het boekjaar. De onderneming moet zich houden aan wet- en regelgeving van de externe verslaggeving wanneer de jaarrekening wordt opgesteld voor de eigenaren. Hier is sprake van een externe jaarrekening.
De Nederlandse wetgeving heeft bepaald dat een externe jaarrekening van een onderneming deels of volledig openbaar gemaakt moet worden. Een externe jaarrekening wordt dan een gepubliceerde jaarrekening en moet voldoen aan bepaalde publicatie-eisen. Een jaarrekening wordt openbaar gemaakt wanneer deze beschikbaar gesteld wordt bij de Kamer van Koophandel (KvK). Hier geldt een termijn van 12 maanden na afloop van het boekjaar.
De belastingdienst vereist een aparte jaarrekening, namelijk een fiscale jaarrekening. De fiscale jaarrekening moet voldoen aan specifieke vereisten die opgesteld zijn door de belastingdienst en vastgelegd zijn in de belastingwetten. De fiscale jaarrekening kan afwijken van de ‘normale’ jaarrekening.
Het management wil graag meerdere malen per jaar op de hoogte zijn van de behaalde resultaten. Daarom wordt in veel ondernemingen de winst- en verliesrekening op korte termijn samengesteld. Een klassiek resultatenoverzicht is een winst- en verliesrekening die informatie bevat over de opbrengsten, kosten en het resultaat van de onderneming. De kosten worden meestal uitgesplitst.
Omzet
Mutatie voorraad gereed product en onderhanden werk -
Totale werkelijke kosten (bijv. kosten grond en hulpstoffen, afschrijvingskosten, verkoopkosten) -
Winst (of verlies) voor belasting
Het klassieke resultatenoverzicht geeft beperkte informatie over de resultaten aan het management. In bijvoorbeeld een industriële onderneming is niks geschreven over het omvormingsproces. Om meer inzicht te krijgen in de resultaten wordt gebruik gemaakt van een analytisch resultatenoverzicht. Dit is een winst- en verliesrekening die informatie bevat over de deelresultaten. Dit zijn de resultaten in de diverse functionele eenheden. Het analytische resultatenoverzicht is gedetailleerder en meer informatie kan verstrekt worden aan het management.
Standaardverkoopresultaat
Resultaat directe verkoopkosten +/-
Afdelingsresultaten +/-
Fabricageresultaten +/-
Overige resultaten (huuropbrengst of verkoop vaste activa) +/-
Winst (of verlies) voor belasting
Er wordt gebruik gemaakt van downdrilling wanneer de deelresultaten geanalyseerd worden. Downdrilling is een manier om cijfermateriaal in een geautomatiseerde omgeving te specificeren. Je kunt klikken op bepaalde resultaten met de muis voor meer specifieke cijfers en informatie. Wanneer cijfers met elkaar vergeleken worden of verder gedetailleerd worden wordt de interne jaarrekening als informatiemiddel belangrijker. Cijfers kunnen met elkaar vergeleken worden door ratio’s toe te passen. Denk hierbij aan bijvoorbeeld solvabiliteitsratio, liquiditeitsratio, rentabiliteitsratio of de omloopsnelheid van de voorraden. Een ratio is een kengetal dat een verhouding kan aangeven tussen twee waarden die met elkaar in verband staan.
Er kan gebruik gemaakt worden van drie soorten vergelijkingen
- Periodevergelijking: cijfers kunnen per periode met elkaar vergeleken worden.
- Budgetvergelijking: de werkelijke cijfers worden vergeleken met de begrote cijfers.
- Bedrijfsvergelijking: de cijfers van de onderneming worden vergeleken met gelijksoortige bedrijven of met de hele sector.
De bekendste vorm van de externe financiële verslaggeving is de jaarrekening. De belangrijkste functie van de externe verslaggeving is dat de leiding van een onderneming regelmatig verantwoording aflegt over het gevoerde beleid aan de belanghebbenden. De belanghebbende zijn bijvoorbeeld de vermogensverschaffers. De gebruikers zijn tegenwoordig niet alleen de vermogensverschaffers meer, maar ook de overheid, belangenverenigingen, (potentiële) werknemers of potentiële investeerders. Een andere belangrijke functie is de allocatiefunctie. De belanghebbende halen informatie uit de externe jaarrekening die nuttig is bij het nemen van allocatiebeslissingen.
De laatste jaren is corporate governance een steeds belangrijker begrip geworden. De bestuurders zijn verantwoordelijk voor het feit dat wet- en regelgeving wordt nageleefd. Nederland heeft een corporate governance code geïnteresseerd die geldt voor beursgenoteerde ondernemingen.
De regels voor de externe verslaggeving zijn wettelijk vastgelegd in Titel 9 boek 2 burgerlijk wetboek. Deze voorschriften zijn van toepassing op 1) de nv, 2) de bv, 3) coöperaties en 4) onderlinge waarborgmaatschappijen. Onder bepaalde voorwaarden is deze richtlijn ook van toepassing op stichtingen en verenigingen, commanditaire vennootschappen en de vennootschap onder firma (VOF).
De wettelijke regels hebben bevatten drie soorten eisen:
- Inrichtingseisen
- Publicatie-eisen
- Controle-eisen
Een jaarrekening is volgens de wet een enkelvoudige jaarrekening bestaande uit een balans en een winst- en verliesrekening wanneer de rechtspersoon een geconsolideerde jaarrekening opstelt. Een jaarrekening van één bepaalde rechtspersoon is een enkelvoudige jaarrekening. Er is sprake van een geconsolideerde jaarrekening wanneer er één jaarrekening is van één bepaalde rechtspersoon die samen met andere vennootschappen een groep of een deel van een groep vormt.
Een derogerende werking van het getrouwe beeld is een mogelijkheid om van een bijzondere bepaling af te wijken. Er kan afgeweken worden van een bijzondere bepaling wanneer het voor de algemene bepaling nodig is met betrekking tot het vereiste inzicht.
De hoofdindeling van de balans en de winst- en verliesrekening kan uit de wet worden opgemaakt. Op de balans staan rechts op de debetzijde de vaste activa en de vlottende activa. Links op de balans aan de creditzijde staat het eigen vermogen, de voorzieningen en de schulden.
De winst- en verliesrekening begint met de bedrijfskosten af te halen van de bedrijfsopbrengsten. Vervolgens worden van dit bedrijfsresultaat de financiële baten en lasten opgeteld of afgetrokken. Tot slot worden de belastingen eraf gehaald om te komen tot het resultaat na belasting.
In Titel 9 boek 2 BW is een verslaggevingseis opgenomen. Deze eis sluit aan bij de regels voor corporate governance, ook wel goed ondernemingsbestuur genoemd. De monitoring commissie corporate governance code heeft een gedragscode opgesteld die principes bevat over de beginselen van goed ondernemingsbestuur. Daarnaast heeft de monitoring commissie corporate governance code de zogenoemde ‘best practices’ opgenomen in deze gedragscode.
Er zijn diverse beginselen (grondregels) opgenomen in Titel 9 boek 2 BW:
- Voorzichtigheidsbeginsel. Dit beginsel bestaat in ruime en enge zin. In ruime zin omvat dit het realisatiebeginsel en het voorzichtigheidsbeginsel in enge zin. Het realisatiebeginsel houdt in dat winsten alleen worden opgenomen wanneer ze op balansdatum behaald zijn. Het voorzichtigheidsbeginsel in enge zin houdt in dat eventuele verliezen of voorzienbare hun oorsprong kunnen vinden voor het einde van het boekjaar kunnen in acht worden genomen bij het opstellen van de jaarrekening wanneer zij voor het opstellen van de jaarrekening bekend zijn.
- Continuïteitsveronderstelling. De werkzaamheden van de rechtspersoon moeten worden voortgezet.
- Het beginsel van de individuele waardering. Wanneer de wetgeving bepaalt dat baten, lasten, activa of passiva afzonderlijk opgenomen moeten worden, mogen zij niet tegen elkaar wegvallen.
- De eis van gelijktijdige stelselmatigheid. Gelijksoortige posten in de jaarrekening moeten op dezelfde manier behandeld worden.
- De eis van voltijdige stelselmatigheid. Alleen vanwege gegronde regels mogen de waarderings- en winstbepalingsgrondslagen worden gewijzigd.
Volgens artikel 2:391 BW moeten grote ondernemingen een bestuursverslag opmaken. Dit bestuursverslag is schriftelijk. Daarnaast is het belangrijk dat het een getrouw beeld geeft van de onderneming op balansdatum, de resultaten van de onderneming (en eventueel de groep) en de ontwikkelingen die plaatsvinden gedurende het boekjaar. Daarnaast moet in een rubriek overige gegevens de verklaring van de accountant en de statutaire regeling met betrekking tot de bestemming van de winst worden opgenomen.
De controle-eisen zijn bepalingen die van toepassing zijn op de controle van de jaarrekening, de overige gegevens door een externe deskundige die daartoe bevoegd is en het onderzoek van het bestuursverslag.
De regelgeving voor de externe verslaggeving is te vinden in Titel 9 boek 2 BW en de richtlijnen voor de raad voor de jaarverslaggeving (RJ). De raad voor de jaarverslaggeving is een orgaan dat zich bezighoudt met de invulling van de maatschappelijk aanvaardbare normen volgens Titel 9 boek 2 BW. In deze raad zijn gebruikers, verschaffers en controleurs opgenomen.
De uitspraken van de raad voor de jaarverslaggeving zijn mede gebaseerd op uitspraken van de Ondernemingskamer.
De Autoriteit Financiële Markten (AFM) is een instelling die systematisch toezicht houdt op jaarrekeningen, verslagen van het bestuur en tussentijdse cijfers van beursgenoteerde ondernemingen. Onder dit toezicht valt ook de naleving van wet- en regelgeving.
Bij het opstellen van de richtlijnen moet rekening gehouden worden met de internationale standaarden van de International Accounting Standards Boards (IASB). Twee vormen van internationale standaarden zijn de International Accounting Standards (IAS) en de International Financial Reporting Standards (IFRS). Alle beursgenoteerde ondernemingen in Europa zijn verplicht de standaarden van IFRS toe te passen voor de geconsolideerde jaarrekening. Beursgenoteerde ondernemingen in Nederland kunnen voor hun enkelvoudige jaarrekening kiezen uit IFRS of Titel 9 boek 2 BW met of zonder toepassing van de waarderings- en winstbepalingsregels
