Samenvattingen voor sociaal recht: van tentamen doen tot studie en stage in het buitenland

Wat is de Algemene Ouderdomswet?

• Ongeveer 3.3 miljoen mensen ontvangen een AOW-uitkering.
• De AOW is een volksverzekering, inhoudende dat iedere ingezetene of niet ingezetene die in Nederland werkt aanspraak kan maken op een AOW-uitkering. Het is een basispensioen voor degenen die de pensioengerechtigde leeftijd hebben bereikt.
• Iedere ingezetene is van rechtswege verzekerd en bouwt tussen het 15e en 65e levensjaar pensioen op (artikel 6 Algemene Ouderdomswet (AOW)).

Gronden voor verzekering

• Er zijn verschillende gronden voor verzekering. Ten eerste is men verzekerd wanneer men een ingezetene is (woonplaats in Nederland). Daarnaast is men verzekerd als men in het buitenland woont en in Nederland werkt, in loondienst of als zelfstandige.
• Het uitgangspunt is dat men bij het bereiken van de leeftijd van 65e het arbeidsproces verlaat en aanspraak kan maken op zijn opgebouwde pensioen. De AOW wordt gefinancierd op basis van het omslagstelsel. Stoppen met werken is geen voorwaarde om een AOW-uitkering te krijgen. Lang niet iedereen werkt ook daadwerkelijk tot zijn 65e, wanneer men eerder stopt is er meestal sprake van een pre-pensioen of VUT-uitkering.

Het ouderdomspensioen en de toeslag

• De AOW kent twee verschillende uitkeringen: Het ouderdomspensioen en de toeslag. De hoogte van het ouderdomspensioen is niet voor iedereen gelijk, Er wordt onderscheid gemaakt tussen alleenstaande en gehuwde pensioengerechtigde. De alleenstaande pensioengerechtigde ontvangt 70% van het minimumloon, de gehuwde ontvangt 50% van het minimumloon. Twee gehuwden ontvangen daarmee samen 100% van het minimumloon. Een gehuwde met een partner van jonger dan 65 jaar had tot 2015 naast zijn AOW-pensioen recht op een toeslag van 50% van het minimumloon. Voor de AOW geldt geen inkomenstoets.
• De pensioengerechtigde ontvangt eventueel een toeslag op zijn pensioen maximaal 50% van het nettominimumloon. Aanvullende pensioenen worden gefinancierd op basis van het kapitalisatiestelsel; de opgebrachte premies dienen ertoe de toekomstige uitgaven te dekken. De ingelegde gelden worden door de pensioenfondsen gedekt.

Ingangsdatum van pensioen: 65, 67 en ouder

• De ingangsdatum van het pensioen wordt geleidelijk verhoogd naar 67 jaar. Vanaf 2022 moet de leeftijd om de vijf jaar worden aangepast aan de stijging van de gemiddelde levensverwachting. Veel mensen komen door deze geleidelijke verhoging in de problemen, omdat zij vervroegd zijn uitgetreden of een prepensioen genieten. Voor hen ontstaat een AOW-gat. Om deze groep tegemoet te komen heeft de overheid een overbruggingsuitkering in het leven geroepen.

Korting op AOW

• Wie geen volledige pensioenopbouw heeft weten te realiseren, omdat hij bijvoorbeeld een aantal jaren niet in Nederland heeft gewoond of gewerkt, krijgt een korting op zijn pensioen van 2% voor elk niet verzekerd jaar. Om een dergelijke korting te voorkomen kan men zich vrijwillig verzekeren.
• Veel allochtonen hebben te maken met een onvolledige pensioenopbouw, waardoor deze groep ter aanvulling van het AOW een beroep moet doen op sociale bijstand. Er is dan sprake van de Aanvullende Inkomensvoorziening Ouderen.

Wat is een werkstaking?

• Een werkstaking is het collectief neerleggen van het werk door de werknemers, als protest of als middel teneinde de werkgever of derden tot handelen of nalaten te bewegen.
• Staking is een middel om kracht bij te zetten aan protest tegen slechte arbeidsomstandigheden of onbevredigde arbeidsvoorwaarden.
• Tijdens de Franse revolutie waren georganiseerde werkstakingen verboden. Dit verbod werd in 1872 afgeschaft. Werknemers die staakten konden niet meer strafrechtelijk vervolgd worden, maar ze konden wel ontslagen worden wegens wanprestatie.
• Na de Tweede Wereldoorlog werden stakingen gezien als indruisen tegen het overheidsbeleid, waarin de loonvorming strak werd geleid. Het meedoen aan een staking leverde wanprestatie op.
• Na 1960 kwam hier kritiek op, leidend tot een wetsvoorstel waarin stakingen rechtmatig werden gemaakt, maar wel aan beperkingen werden gebonden. Deze wettelijke regeling kwam er niet, maar wel werd het Europees Sociaal Handvest geratificeerd, waarin het stakingsrecht wordt erkend. De nationale rechters moesten zelf de grenzen van het stakingsrecht verder uitwerken, wat gebeurde in het NS-arrest van de Hoge Raad in 1986.

Grenzen aan recht op werkstaking

• Het stakingsrecht is niet zonder beperkingen. In art. 6 lid 4 ESH staat dat men het stakingsrecht niet kan gebruiken om een zelf gesloten cao te bestrijden. Bovendien is een algemene beperkingsclausule opgenomen in art. G ESH, waarin staat dat beperkingen rechtmatig moeten zijn en in een democratische samenleving noodzakelijk.
• Volgens de Hoge Raad zijn bij normale stakingen vooral twee grenzen van belang. Ten eerste de spelregeltoetsing. De spelregeltoetsing houdt in dat zwaarwegende procedureregels in acht moeten worden genomen. De volgende twee zwaarwegende procedureregels staan vast:
  • Een staking moet als uiterste middel worden gehanteerd. Dit betekent dat men er niet uit is gekomen door middel van onderhandelingen;
  • Verder moet een staking ruim van tevoren worden aangekondigd zodat de werkgever de schade kan beperken.
• Ten tweede is er de grens van het in redelijkheid niet tot de actie kunnen komen. Op grond van een afweging van alle bijzondere omstandigheden kan tot de conclusie worden gekomen dat de bonden in redelijkheid niet tot de acties hadden kunnen komen. Hierbij spelen de beperkingen vastgelegd in art. G ESH een grote rol, zoals de bescherming van de openbare orde, de nationale veiligheid, de volksgezondheid of de goede zeden. Hiermee wordt ruimte geschapen voor de rechter om per geval stakingen te kunnen verbieden.

Wat is een collectieve arbeidsovereenkomst (cao)?

• In de Wet cao wordt een collectieve arbeidsovereenkomst (cao) omschreven als een overeenkomst waarbij arbeidsvoorwaarden worden afgesproken die bij het sluiten van arbeidsovereenkomsten in acht moeten worden genomen. Een cao moet aangemeld worden bij de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid om in werking te kunnen treden.
• Een cao wordt gewoonlijk gesloten voor een periode van één of twee jaar, de maximale duur is vijf jaar. Verlenging is mogelijk. Als opzegtermijn geldt een maand bij een cao voor een jaar, bij een langer durende cao evenredig langer. In de praktijk pleegt de vakbond de cao tijdig op te zeggen, om de werkgever te dwingen om te onderhandelen over loonsverhoging. Indien een vereniging die een cao heeft gesloten, ontbonden wordt of de statuten wijzigt, verandert dat niets aan de geldigheid van een lopende cao.

Wat is een cao in Nederland?

• Nederland kent momenteel een kleine duizend cao’s. Deze cao’s bepalen de rechtspositie van driekwart van de Nederlandse werknemers en zijn daarmee een van de belangrijkste rechtsbronnen in het arbeidsrecht. Het belang van een cao voor werknemers is dat zij collectief sterker staan dan alleen. Bovendien zorgt een cao voor de werkgever voor efficiëntie en duidelijkheid over de arbeidsvoorwaarden.
• Cao’s komen tot stand door een (meestal jaarlijks) overleg tussen werkgevers en vakbonden. De basis voor de onderhandelingen vormt de oude cao, waarbij beide partijen wijzigingen voorstellen. Voor en tijdens de onderhandelingen wordt overleg met de achterban gevoerd. Ook wordt met de regering over de gevolgen voor de economie gesproken.
• Cao’s zijn privaatrechtelijke overeenkomsten en daarom geldt voor de totstandkoming van een cao dat partijen vrij zijn in wat zij overeen willen komen en met wie zij daarover onderhandelen. Er bestaan geen wettelijke regels over de vraag of er een recht op toelating tot het overleg bestaat. Wel kan het onredelijk zijn als bepaalde representatieve vakorganisaties geweigerd worden. Deze organisaties kunnen een actie uit onrechtmatige daad instellen om toelating tot het overleg af te dwingen.

Wat is een bedrijfstak- en ondernemings-cao?

• Er zijn twee soorten cao’s: de bedrijfstak-cao en de ondernemings-cao.
• Bedrijfstak-cao: Een bedrijfstak-cao wordt door werkgeversorganisaties en werknemersorganisaties gesloten (bijvoorbeeld de metaal-cao). In de eerste plaats geldt zo’n cao dan voor de aangesloten werkgevers. Wanneer de cao echter algemeen verbindend is verklaard, geldt hij voor de hele sector, dus ook voor werkgevers die niet lid zijn van de cao-sluitende werkgeversorganisatie.
• Ondernemings-cao: Een ondernemings-cao wordt door één werkgever gesloten met één of meer vakbonden (bijvoorbeeld Philips-cao). Een reden voor zo’n ondernemings-cao kan zijn dat een bedrijfstak-cao niet bestaat of niet voor het bedrijf voldoet.

Wat is individuele gebondenheid aan de cao?

• Bij een cao is het de vraag wanneer partijen op individueel niveau hieraan gebonden zijn. Hierbij zijn twee criteria van belang:
  • lidmaatschap van een cao-partij
  • werkingssfeer van de cao zelf
• Ten eerste is dus bepalend of de werkgever lid is van een cao-sluitende werkgeversorganisatie. Aan een ondernemings-cao is de werkgever hoe dan ook gebonden, omdat hij zelf partij is bij de cao. Aan een bedrijfstak-cao is de werkgever alleen gebonden als hij lid is van een werkgeversorganisatie die partij was bij de cao. De werknemer is alleen aan de cao gebonden als hij lid is van een vakorganisatie die partij is bij de cao.
• Ten tweede is de werkingssfeer van belang. Elke cao heeft een eigen werkingssfeer. Hierbij gaat het om de materiële werkingssfeer (de onderwerpen waarop de cao betrekking heeft), de personele werkingssfeer (de ondernemingen en personeelsleden waarvoor de cao geldt) en de temporele werkingssfeer (de periode waarin de cao geldt).

Wat is arbeidsrecht en sociaal recht?

• Arbeidsrecht en sociaal recht vormen het geheel aan rechtsregels dat betrekking heeft op arbeidsverhoudingen en bestaanszekerheid.

Wat is arbeidsrecht?

• Het arbeidsrecht is het geheel van rechtsregels dat betrekking heeft op de arbeidsverhouding van de beroepsbevolking in de private en de publieke sector.
• In de private sector wordt dit arbeidsrecht genoemd en in de publieke sector ambtenarenrecht.
• Het arbeidsrecht is in grote mate gericht op de bescherming van de 'onzelfstandige' beroepsbevolking tegen de risico’s van de industriële samenleving. Van belang is dat de vorm van organisatie van arbeidsverhoudingen bepaald wordt door de economische orde van een land in een bepaalde tijd.

wat is sociaal recht?

• Wanneer je geen betaald werk verricht, ben je op de sociale zekerheid aangewezen om in je bestaan te kunnen voorzien. Het recht van de sociale zekerheid geldt voor alle Nederlandse burgers, dus niet alleen voor de onzelfstandige beroepsbevolking.
• Het recht van de sociale zekerheid en het arbeidsrecht worden samen aangeduid als sociaal recht.
• De beroepsbevolking omvat alle personen, die hetzij als zelfstandige, hetzij als werknemer bij een particuliere werkgever of bij de overheid werkzaam zijn, alsmede de werklozen (die betaald werk zoeken en voor werk beschikbaar zijn
• De beroepsbevolking omvat alle personen, die hetzij als zelfstandige, hetzij als werknemer bij een particuliere werkgever of bij de overheid werkzaam zijn, alsmede de werklozen (die betaald werk zoeken en voor werk beschikbaar zijn).

Wat zijn kernvragen bij het arbeidsrecht en sociaal recht?

• Kernvragen bij arbeidsrecht en sociaal recht hangen af van het niveau van de interpersoonlijke relaties.
• Bij de individuele relatie tussen werkgever en werknemer staan vragen centraal over hoe de arbeidsovereenkomst en het onslaan van mensen geregeld zijn bij wet.
• Wanneer gekeken wordt naar de collectieve relaties tussen werkgevers en werknemers wordt bestudeerd hoe de medezeggenschap, CAO en stakingen geregeld zijn.
• En op het gebied van sociale zekerheid worden vragen gesteld naar de bestaanszekerheid van burgers op het gebied van arbeid en inkomen door uitkeringen en reïntegratieactiviteiten.

Waarom zijn arbeidsrecht en sociaal recht belangrijk?

• Iedereen die in Nederland woont heeft behoefte aan bestaanszekerheid. Daarmee kom je van jong tot oud in aanraking met arbeidsrecht en sociaal recht. Of je nu als werknemer of werkgever een loonverband aangaat (en o.m. te maken krijgt met loon, vakanties, verlof of onstlag) of een pensioen, uitkering of reïntegratieactiviteit moet aanvragen of verlenen - arbeidsrecht en sociaal recht bieden de relevante regelgeving.
• Voor juristen, beleidsmedewerkers, werkgevers en betrokken werknemers bieden arbeidsrecht en sociaal recht essentiele voorkennis om conflicten te voorkomen en op te lossen en om zeggenschap op de juiste wijze te organiseren.

Verder lezen:

• Arbeidsrecht & Sociaal recht
• Personeelszaken & Human Resource Management: opleiding tot studeren in het buitenland