In het noorden van de Filippijnen woont een stam genaamd Ilongot en zij ervaren de emotie liget als een belangrijke emotie. Liget is een emotie die niet direct vertaald kan worden. Het is een combinatie van woede, passie en energie. Liget wordt ervaren als iemand beledigd wordt, teleurgesteld is, maar vooral wanneer iemand jaloers is op een ander. Liget ontstaat tijdens interacties met iemand, vooral tijdens een competitie en wanneer men jaloers wordt op de vaardigheden van de ander. Liget komt vooral voor bij mannen, vanwege de overtuiging dat het in sperma geconcentreerd is. Veel achtervolgingen en het doden van leden van andere stammen zijn het gevolg van liget.

Is liget een universele emotie? Of komt deze emotie alleen voor bij de Ilongot? Zijn emoties überhaupt universeel of zijn ze cultuurgebonden?

Theorieën over emoties

De James-Lange theorie van emoties

William James beweerde dat emoties fysiologische reacties zijn op stimuli in onze omgeving en Carl Lange beweerde dat deze fysiologische reacties producten zijn van het autonome zenuwstelsel. De theorie die deze twee beweringen combineert staat bekend als de James-Lange theorie van emoties. De James-Lange theorie van emoties stelt dat onze lichamen reageren op stimuli in de omgeving om ons te laten reageren op een manier die ons laat overleven. Emoties zijn de veranderingen in ons lichaam die ons aanwijzingen geven voor hoe we ons moeten gedragen. Bij elke emotie horen andere lichamelijke gewaarwordingen.

De twee factoren-theorie van emoties

Niet iedereen had dezelfde visie als James. Schacter en Singer stelden dat het autonome zenuwstelsel te langzaam en te onhandig was om al onze verschillende emoties teweeg te brengen. Zij beweerden dat emoties onze interpretaties van de lichamelijke reacties zijn. Deze theorie wordt de twee factoren-theorie van emoties genoemd. Deze theorie legde de nadruk niet op het fysiologische lichaam, maar op het brein.

Volgens de twee factoren-theorie beoordelen mensen een situatie om hun gevoelens te interpreteren. Uit een experiment bleek dat als mensen arousal voelden (die onbewust was veroorzaakt door een medicijn dat ze hadden genomen) en zich in een situatie bevonden waarin ze blij gemaakt werden, interpreteerden zij de gevoelens als euforie. Als zij zich echter in een situatie bevonden waarin zij benadeeld werden, interpreteren ze de arousal als woede. Hoewel de arousal dus in beide gevallen door het medicijn werden veroorzaakt, interpreteerden de mensen het afhankelijk van de situatie als euforie of woede. De James-Lange theorie gaat ervan uit dat emoties een evolutionaire basis hebben. Angst maakte in het verleden bijvoorbeeld de kans op overleving groter, omdat mensen met meer angst een grotere neiging hadden om zich zelf te beschermen tegen gevaar. Deze theorie gaat ervan uit dat mensen over de hele wereld dezelfde emotionele ervaringen hebben, omdat we allemaal dezelfde genetische code delen.

De twee factoren-theorie van emoties suggereert dat onze emoties gebaseerd zijn op denkpatronen die onze interpretaties vormen. Denkpatronen worden voor een groot deel beïnvloed door cultuur. Daardoor kunnen mensen van verschillende culturen de fysiologische signalen verschillend interpreteren.

De rol van waardering in emoties

Bovenstaande theorieën beweren allebei dat we fysiologische reacties hebben die getuigen van een gebeurtenis in onze omgeving. Het is onze waardering van wat een gebeurtenis betekent die tot een reactie leidt. Waarderingen zijn de manier waarop we gebeurtenissen evalueren in termen van hun relevantie op ons welbevinden. Een beer in de dierentuin is bijvoorbeeld minder angstaanjagend dan een beer in het verlaten bos.

Sommige gebeurtenissen worden wereldwijd hetzelfde gewaardeerd en leiden tot dezelfde emoties. Mensen voelen bijvoorbeeld angst als hun leven bedreigd wordt, verdriet als hun kind overlijdt, en walging wanneer ze verrot vlees ruiken. Deze ervaringen zijn universeel en hebben dezelfde betekenis over de wereld.

Toch zijn er ook verschillen in hoe mensen uit verschillende culturen gebeurtenissen bekijken. Hoe we een situatie waarderen hangt af van wat een situatie betekent en of het significant is voor ons. Culturele verschillen in overtuigingen en waarden zorgen ervoor dat de ervaringen die mensen hebben verschillend gewaardeerd worden. De relatie tussen emoties en waardering is een beetje moeilijk. Als we bijvoorbeeld verschillende culturen vragen wat hen blij maakt, kunnen we diverse situaties te horen krijgen. Ze ervaren allemaal blijdschap als ze een situatie als plezierig waarderen. Op deze manier kunnen we de waardering niet los zien van een emotie en is er geen culturele variatie in emotionele ervaringen mogelijk. We omschrijven emoties dan als de affectieve reactie op een waardering. Als we kijken naar waardering van gebeurtenissen dan vinden we wel culturele verschillen. Stenen gooien naar eenden vinden mensen van de stam Utku erg leuk. Wij kunnen er waarschijnlijk minder plezier aan beleven, omdat wij gewend zijn eenden aardig te behandelen en het geen deel uitmaakt van onze gewoonte om eenden te vangen en ze daarna te eten.

Verschillen in emoties en gelaatsuitdrukkingen

Emoties en gelaatsuitdrukkingen

Gezichtsuitdrukkingen zijn een manier om te communiceren met anderen. Communiceren is erg afhankelijk van wat we leren in een cultuur. Zijn gezichtsuitdrukkingen ook afhankelijk van de cultuur? Gezichtsuitdrukkingen zijn vaak reflexmatig en lijken deel uit te maken van onze biologische opmaak.

De universaliteit van gelaatsuitdrukkingen

Charles Darwin was de eerste wetenschapper die onderzoek deed naar de universaliteit van gelaatsuitdrukkingen. Hij vond dat er overeenkomsten waren tussen tenminste vier gelaatsuitdrukkingen bij mensen en chimpansees. Hij verwachtte dat als er overeenkomsten tussen mensen en chimpansees zijn, dat mensen over de hele wereld hun emoties ook op dezelfde manier uitdrukken.

Ekman en Friesen onderzochten of er overeenkomsten waren in gelaatsuitdrukkingen bij mensen van verschillende culturen. Dat lijkt het geval te zijn. Zij beweerden dat er een set van basisemoties is die universeel herkend worden. Deze basisset bestaat uit tenminste zes emoties: woede, angst, blijdschap, verdriet, verbazing en walging. Er wordt gedebatteerd over de vraag of de emoties minachting, schaamte, trots en interesse ook universele emoties zijn. Er is overtuigend bewijs voor het feit dat trots een universele emotie is, maar deze emotie komt tot uiting in de hele lichaamshouding en niet alleen in de gezichtsuitdrukking.

Gezichtsuitdrukkingen herkennen

Mensen herkennen gezichtsuitdrukkingen van mensen uit hun eigen cultuur beter dan van mensen uit een andere cultuur. Ze zijn gemiddeld 9% beter in het herkennen van gelaatsuitdrukkingen van mensen uit hun eigen cultuur. Toch zijn mensen in 58% van alle gevallen accuraat. Hoe vaker mensen zijn blootgesteld aan mensen van een andere cultuur, hoe beter zij worden in het herkennen van gelaatsuitdrukkingen van de betreffende cultuur.

Gelaatsuitdrukkingen voor de basisemoties zijn dus universeel functioneel (ze hebben wereldwijd dezelfde functie). Er is echter culturele variabiliteit in de herkenning van gelaatsuitdrukkingen bij mensen van andere culturen; mensen zijn beter aangepast aan het herkennen van emoties bij hun cultuurgenoten dan bij mensen uit een andere cultuur.

Ervaren versus uitdrukken van emoties

Culturen hebben volgens Ekman en zijn collega’s verschillende culturele regels voor het tonen van emoties. Deze regels bepalen welke emotionele uitdrukkingen gepast zijn in een bepaalde situatie en hoe intensief men moet proberen de uitdrukking te onderdrukken. Mensen kunnen verschillen in hoe ze een emotie uitdrukken, maar ze zijn wel in staat dezelfde onderliggende gevoelens te ervaren. Mensen uit Japan zijn geneigd hun gevoelens van walging te onderdrukken als er anderen bij zijn, terwijl ze als ze alleen zijn de uitdrukking wel laten zien. Mensen uit Amerika tonen hun walging ongeacht of er anderen bij zijn of niet. Sommige uitdrukkingen worden vrijwillig geproduceerd (zoals het tongbijten bij schaamte in de Indiase cultuur) en worden geritualiseerde uitdrukkingen genoemd.

Gelaatsfeedbackhypothese

Emotionele ervaringen gaan niet altijd gepaard met een gelaatsuitdrukking, maar ze zijn niet ongerelateerd. Dit wordt de gelaatsfeedbackhypothese genoemd. De gelaatsfeedbackhypothese stelt dat onze gelaatsuitdrukkingen een informatiebron vormen voor het vaststellen van onze emoties. Als we bijvoorbeeld proberen uit te vinden of we blij zijn, kunnen we er op letten of we glimlachen of niet.

Uit een onderzoek blijkt dat als ons gezicht een bepaalde uitdrukking heeft, ons gevoel correspondeert met deze uitdrukking. Uit onderzoek blijkt dat als we bijvoorbeeld een pen tussen onze tanden nemen en de spieren samentrekken alsof we lachen, we strips als leuker beoordelen dan als we een pen tussen onze lippen (fronsend kijken) houden. De gelaatsfeedbackhypothese suggereert dat verschillende culturele regels voor het tonen van emoties niet alleen de expressie van emoties beïnvloeden, maar ook het gevoel zelf.

Verschillen in ervaring van emoties

Als het gebruikelijk is in een bepaalde cultuur om je emoties niet te uiten, dan ervaren individuen uit die cultuur ook minder emoties. In een onderling afhankelijke cultuur is het bijvoorbeeld niet handig om je woede te uiten, want je hebt nog veel met de ander te maken. Woede wordt dus vaak niet geuit en omdat het niet geuit wordt, wordt de woede ook minder ervaren. Mensen uit een onderling afhankelijke cultuur zullen een situatie ook minder snel woede-oproepend vinden dan mensen uit een onafhankelijke cultuur. Ze hanteren strategieën om eventuele woede te minimaliseren, bijvoorbeeld door over een ander onderwerp te gaan praten.

Emoties in de taal

Alle basisemoties hebben een Engels label. In andere culturen kunnen deze emoties niet altijd direct vertaald worden omdat er in sommige gevallen geen woord voor is. Toen bijvoorbeeld in Polen de basisemoties vastgesteld werden, zat ‘walging’ niet bij de basisemoties omdat hier in het Pools geen woord voor is. Ook bij het vaststellen van de basisemoties in India komen andere basisemoties naar voren dan in het Westen. Er is wel enige overlap, maar er zitten ook emoties bij die geen westerse basisemoties zijn. Er is dus geen overeenstemming tussen culturen welke emoties precies de basisemoties zijn. Sommige culturen hebben geen enkel woord voor een emotie, andere culturen hebben een woord voor een emotie die westerse mensen zouden verdelen over twee emoties (gurakadj wordt gebruikt door Aboriginals om schaamte en angst uit te drukken), en de Engelse taal heeft meer dan 2000 verschillende woorden om emoties te beschrijven. Sommige culturen hebben echter woorden voor emoties die niet direct in het Engels vertaald kunnen worden. Het Duitse schadenfreude (leedvermaak) wordt in het Engels omschreven als gevoelens van plezier die iemand heeft als een ander een moeilijke tijd doormaakt. Er wordt gedebatteerd over de vraag in hoeverre een woord of term hebben voor een bepaalde emotie het hebben van een emotionele ervaring beïnvloedt. Dit wordt de linguïstische relativiteit genoemd.

Emoties in afhankelijke versus onderling afhankelijke culturen

Voor mensen in een onderling afhankelijke cultuur is het van belang om een gevoel van interpersoonlijke harmonie te behouden en zij zijn zich dus meer bewust van hoe gebeurtenissen om hen heen impact kunnen hebben op henzelf en de anderen die dicht bij hen staan. Mensen uit een onafhankelijke cultuur focussen meer op hoe een gebeurtenis invloed kan hebben op henzelf, of hoe gebeurtenissen voor onderscheiding tussen henzelf en anderen kan zorgen. Mensen uit een onafhankelijke cultuur waarderen situaties en gebeurtenissen dus anders dan mensen uit een onderling afhankelijke cultuur. Mensen uit een onderling afhankelijke cultuur ervaren emoties meer als interpersoonlijke toestanden dan mensen uit een onafhankelijke cultuur.

Verschillen in welbevinden en blijdschap

Blijdschap is een universele emotie en mensen over de hele wereld streven naar activiteiten die hen blij maken. Blijdschap voelt erg goed en het is een signaal voor de persoon dat alles goed is. Mensen in Westerse culturen hechten veel waarde aan blijdschap en ervaren meer positieve emotionele ervaringen dan negatieve emotionele ervaringen. Mensen uit Oosterse culturen ervaren evenveel positieve als negatieve emotionele ervaringen. Het aantal negatieve emotionele ervaringen was bij mensen uit westerse en oosterse culturen gelijk. De vraag is of mensen uit oosterse culturen minder blij zijn dan mensen uit westerse culturen.

Er is veel onderzoek gedaan naar subjectief welbevinden; oftewel het gevoel van hoe tevreden men is met zijn leven. Er zijn culturele verschillen gevonden in hoe tevreden mensen zijn met hun leven. Zo blijkt het dat mensen in Scandinavische landen, veel landen in Latijns Amerika, diverse landen waar Engels gesproken wordt en West-Europa hoog scoorden op deze meting. Mensen in de voormalige Sovjet-Unie en enkele ontwikkelingslanden in Afrika en Zuid-Azië scoorden laag op de meting naar welbevinden.

Welbevinden varieert niet alleen tussen culturen, maar ook tussen regio’s binnen culturen. Veel factoren beïnvloeden het algemene gevoel van tevredenheid van mensen met hun leven. Een van de factoren is rijkdom. Over het algemeen geldt dat hoe meer geld een land heeft, hoe makkelijker het aan de basisbehoeften van mensen tegemoet kan komen en hoe gelukkiger mensen zijn. Dit gaat vooral op voor mensen in hele arme culturen; in zo’n situatie kan namelijk een paar dollar al het verschil tussen overleven en doodgaan betekenen. In ontwikkelde landen is de relatie tussen geld en subjectief welbevinden veel kleiner. Als het gemiddelde inkomen van een land heel hoog is, is er nauwelijks nog een relatie tussen rijkdom en subjectief welbevinden.

Een andere factor is rechten van de mens. Gemiddeld zijn de landen waar mensenrechten hoog in het vaandel staan gelukkiger dan landen waarin dit niet het geval is. Er zijn ook factoren die in de ene cultuur wel van invloed zijn op het subjectieve welbevinden en in andere culturen niet. Mensen in een onafhankelijke cultuur zullen zich gelukkig voelen als zij zich gedragen op een manier die consistent is met hun innerlijke wensen. Mensen in een onafhankelijke cultuur baseren hun welbevinden op hoeveel positieve gevoelens zij ervaren. Positieve gevoelens ervaren wordt in individualistische culturen gezien als een goed leven.

Mensen in een onderling afhankelijke cultuur hebben een goed gevoel over hun leven als zij leven volgens de standaard van anderen om een goed persoon te zijn. Leven volgens culturele normen wordt in collectivistische culturen gezien als de basis van een goed leven.

Mensen uit verschillende culturen hebben dus een verschillende visie op hoe zij hun leven zouden moeten ervaren. Mensen in westerse culturen beoordelen periodes in het verleden vaak positiever dan dat zij ze op het moment zelf beoordeelden; terwijl mensen in oosterse culturen periodes in het verleden ongeveer even positief of negatief beoordelen als op het moment zelf. Onderzoek wijst uit dat mensen uit collectivistische culturen, die het over het algemeen minder belangrijk vinden om veel positieve ervaringen te hebben, hun algemene subjectief welbevinden minder positief beoordelen dan mensen uit individualistische culturen, die het over het algemeen belangrijker vinden veel positieve ervaringen te hebben. Als echter per dag gevraagd wordt hoe tevreden ze waren op die bepaalde dag, scoren mensen uit individualistische en collectieve culturen even hoog op subjectief welbevinden. Hoe je subjectief welbevinden beoordeelt wordt dus beïnvloed door de theorie die je hebt over hoe belangrijk het is om gelukkig te zijn.

Uit onderzoek blijkt bovendien dat mensen uit westerse culturen geneigd zijn vaker situaties op te zoeken waarin positieve stemming gepaard gaat met een hoog niveau van arousal, terwijl mensen uit oosterse culturen geneigd zijn vaker situaties op te zoeken waarin een positieve stemming gepaard gaat met een laag niveau van arousal.

Gebasseerd op hoofdstuk 10 van Cultural Psychology van Heine