Samenvattingen voor strafrecht: van tentamen doen tot studie en stage in het buitenland

Wat is strafrecht?

• Het strafrecht houdt zich bezig met het bestraffen van personen die een strafbaar feit hebben gepleegd. De Staat heeft een monopolie om te straffen omdat alleen de overheid mag straffen. Een burger die een strafbaar feit pleegt moet verantwoording afleggen aan de overheid, die hem vervolgens straf kan opleggen. Dit is een belangrijk verschil met het civiele (of burgerlijke) recht, waarin de verhouding tussen burgers onderling wordt geregeld. De Staat blijft hier buiten, omdat het civiele recht een zaak is van twee (of meer) burgers.
• Het strafrecht is opgedeeld in twee onderdelen, het materiele strafrecht en het formele strafrecht.zHet materiele strafrecht, het rechtsgebied dat regelt welke gedragingen onder welke omstandigheden strafbaar zijn, waaruit de straffen bestaan en onder welke voorwaarden het strafrecht mag worden toegepast. Het formele strafrecht, ook wel strafprocesrecht genoemd, omvat de regels die nodig zijn om het strafrecht uit te kunnen voeren en te verwezenlijken.

Wat is materieel strafrecht

• De volgende vragen staan centraal in het materiele strafrecht
  • Welke gedragingen zijn wel of niet toegestaan in Nederland en welke personen kunnen daarvoor gestraft worden?
  • Welke strafbepalingen zijn er (zoals oplichting, moord, diefstal etc.)?
  • Wat is de structuur van het strafbare feit?
  • Hoe zit het bijvoorbeeld met medeplichtigheid, wederrechtelijkheid, causaliteit, opzet, culpa, poging en voorbereiding, noodweer, daderschap, deelneming of strafuitsluitingsgronden?

Waarom is materieel strafrecht relevant?

• Wanneer een strafbaar feit wordt gepleegd, zal de overheid optreden ter bescherming van de rechtsorde. Daarbij kan de overheid ver ingrijpen op het leven van burgers, door bijvoorbeeld vrijheidsstraffen op te leggen of andere dwangmiddelen toe te passen.
• Strafrecht vraagt derhalve om rechtspolitieke keuzes van wat rechtvaardig is, waarbij het belang tussen samenleving, verdachten en slachtoffers continu in acht genomen moet worden.

Wat is formeel strafrecht?

• Mensen die met strafprocesrecht bezig zijn vragen zich af hoe de gang van zaken juridisch is geregeld tussen het gepleegde strafbare feit en de sanctionering door een rechter, of van het doen van onderzoek tot en met de tenuitvoerlegging van een opgelegde straf.
• Zo wordt onder meer behandeld:
  • An welke regels is opsporing gebonden, of vervolging, wat is het rechterlijk beslissingsmodel (348/350 Sv)?
  • wat is wel of geen bewijs, wat zijn de consequenties van onrechtmatig verkregen bewijs?
  • Hoe dient een vonnis gemotiveerd te worden?

Waarom is strafprocesrecht relevant?

• Of je het nu wil of niet, je zal in Nederland altijd in aanraking komen met zaken die het strafprocesrecht aangaan. Van beveiligingscamera's op de muur tot meer blauw op straat, de 'sterke arm van de wet' zal er altijd zijn om je te beschermen en indien nodig op te sporen.
• Het is dan ook voor iedere burger relevant te weten waar de grenzen liggen van deze overheidsmacht.
• Voor juristen en criminologen of opsporingsambtenaren en politieagenten is het niet alleen relevant maar essentieel om te weten wat de overheid wel of niet rechtmatig mag doen in het opsporen of vervolgen van een verdachte, want voor hen kan een kleine overtreding het verschil betekenen tussen vrij of vast - of schuld of onschuld.

Verder lezen?

• Strafrecht & Misdaad: kennis opdoen tot studeren in het buitenland
• Recht & Bestuur: opleiding tot studeren in het buitenland
• Mensenrechten & Rechten van de mens: in binnen- en buitenland

Wat is de positie van het strafprocesrecht binnen het recht?

• Binnen het recht zijn er verschillende rechtsgebieden. Het strafrecht houdt zich bezig met het bestraffen van personen die een strafbaar feit hebben gepleegd. De Staat heeft een monopolie om te straffen omdat alleen de overheid mag straffen. Een burger die een strafbaar feit pleegt moet verantwoording afleggen aan de overheid, die hem vervolgens straf kan opleggen.
• Dit is een belangrijk verschil met het civiele (of burgerlijke) recht, waarin de verhouding tussen burgers onderling wordt geregeld. De Staat blijft hier buiten, omdat het civiele recht een zaak is van twee (of meer) burgers.
• Let wel, ook het bestuursrecht regelt de verhouding tussen burgers en de Staat. Dit rechtsgebied houdt zich bezig met het functioneren van de overheid. Voorbeelden van bestuursrechtelijke kwesties zijn het afgeven van een horecavergunning door de gemeente of de beslissing van de overheid tot de aanleg van een nieuwe spoorlijn. De algemene regels van het bestuursrecht zijn te vinden in de Algemene wet bestuursrecht (Awb).
• In het civiele recht kan de ene burger de andere burger dagvaarden en zo het geschil voorleggen aan een onafhankelijke (burgerlijke) rechter die een beslissing neemt. In het strafrecht daarentegen kan alleen de Officier van Justitie (OvJ) een verdachte van een strafbaar feit voor de (straf)rechter brengen. De OvJ is een vertegenwoordiger van het Openbaar Ministerie (OM), het staatsorgaan dat belast is met de vervolging van verdachten.
• Voor slachtoffers van strafbare feiten bestaat de mogelijkheid om schadevergoeding te verzoeken bij de strafrechter (art. 51f Sv) Dit voorkomt een lange, dure en ingewikkelde procedure bij de civiele rechter.

Wat betekent strafprocesrecht?

• Om tot bestraffing te komen zal een strafrechtelijk onderzoek uitgevoerd moeten worden waarin vastgesteld moet worden wat er precies is gebeurd en welke personen daarbij betrokken zijn geweest. Dat onderzoek vindt plaats binnen bepaalde regels, die grotendeels in het Wetboek van Strafvordering zijn neergelegd.
• Het deel van het strafrecht dat ziet op de regels voor strafrechtelijk onderzoek wordt strafprocesrecht, formeel strafrecht of strafvordering genoemd.

Wat zijn de juridische regels rond de voorbereiding op een proces?

• Een proces wordt voorbereid met een voorbereidend onderzoek. In het voorbereidend onderzoek wordt onderzocht of er een strafbaar feit is gepleegd en of er een verdachte kan worden gevonden. Verder wordt bewijsmateriaal tegen deze verdachte verzameld.
• Het voorbereidend onderzoek vormt in twee opzichten een ‘voorbereiding’.
• Ten eerste zal de officier van justitie op basis van dit onderzoek beslissen of de verdachte al dan niet voor een rechter wordt gedagvaard om te worden berecht. Indien hij denkt dat de rechter niet tot een veroordeling kan komen, zal hij afzien van vervolging (seponeren).
• Ten tweede is de ‘voorbereiding’ gelegen in het verzamelen van materiaal op basis waarvan de rechter de vragen van artikel 350 Sv zal kunnen beantwoorden.

Wat is een strafproces, en wat is strafbaar feit?

• Een strafbaar feit is een feit dat in een wettelijke strafbepaling strafbaar is gesteld. Een strafbaar feit is echter onderdeel van een groter geheel, namelijk de strafbaarheid.
• Een definitie van strafbaarheid is: een menselijke of rechtspersoonlijke gedraging, die valt binnen een delictsomschrijving, wederrechtelijk is en aan schuld te wijten is.
• Deze vier onderdelen worden ook wel de voorwaarden voor strafbaarheid genoemd. Als de rechter heeft vastgesteld dat aan deze vier voorwaarden is voldaan, kan een straf worden opgelegd.
• De rechter beoordeelt echter niet alleen of aan de vier voorwaarden voor strafbaarheid zijn voldaan, het oordeel van politie en OM gaat vooraf aan dat van de rechter. De politie en het OM zijn de eerste instanties die oordelen over het vervuld zijn van de voorwaarden. Zij bepalen vervolgens of de rechter ook om een oordeel zal worden gevraagd.

Wat is schuld, opzet, daderschap en causaliteit?

• Naast de kennis van de voorwaarden voor strafbaarheid en de uitbreiding daarvan, zijn causaliteit en daderschap mede van belang om vast te stellen wie wel en wie niet strafrechtelijk kunnen worden vervolgd. Causaliteit en daderschap hebben betrekking op de eerste vraag van artikel 350 Sv. Er wordt dus beoordeeld of de verdachte het hem ten laste gelegde feit heeft begaan.
• Een probleem bij de causaliteit en het daderschap is dat in een concreet geval niet altijd de strafrechtelijk aansprakelijke persoon is aan te wijzen, door alleen te kijken naar wat er in het verleden is gebeurd in het licht van de delictsomschrijving. Er moet hiervoor een beroep worden gedaan op algemene theoretische opvattingen. De causaliteitstheorieën en de opvattingen betreffende het daderschap kunnen hier uitkomst bieden.
• Bij de causaliteitstheorie staat de volgende vraag centraal: wat moet in het algemeen als oorzaak van een bepaald gevolg worden beschouwd? Bij de opvattingen betreffende het daderschap staat de vraag wie maatschappelijk als degene die een bepaalde delictsomschrijving heeft vervuld of kan vervullen centraal.

Wat is een delictsomschijving en wat is een tenlastelegging?

• Een tenlastelegging is niet zomaar een beschrijving van wat iemand gedaan zou hebben. De beschrijving vindt plaats in samenhang met de delictsomschrijving die op het beschrevene van toepassing wordt geacht.
• Er wordt dus een verband gelegd tussen de tenlastelegging en de delictsomschrijving.
• Voor zover de tenlastelegging woordelijk overeenkomt met de delictsomschrijving, is de tenlastelegging niet bewezen indien het gebeuren niet tevens onder de delictsomschrijving valt. Het voldoen aan de delictsomschrijving is nu als het ware een onderdeel geworden van de tenlastelegging: de tenlastelegging is pas bewezen als eveneens aan de delictsomschrijving is voldaan.

Wat is het beslissingsschema van art 348/350 Sv?

• Na het onderzoek ter terechtzitting gaan de rechters beraadslagen over de vragen van de artikelen 348 en 350 Sv. De rechters gaan dan kijken of het ten laste gelegde feit bewezen kan worden.
• De bewijsvraag heeft geen betrekking tot het bestaan van strafuitsluitingsgronden. Deze hoeven slechts aannemelijk gemaakt te worden.

Wat is een vonnis?

• De artikelen 358 en 359 Sv vormen het wettelijk kader voor de opbouw van het vonnis. Op basis van art. 358 lid 1-3 Sv moet de rechter de beslissingen die hij op grond van art. 349 lid 1 Sv en art. 350 Sv heeft genomen in zijn vonnis opnemen.
• Dat wil zeggen dat de rechter in het vonnis de volgende beslissingen moet vermelden:
  • dat de dagvaarding nietig is (art. 358 lid 1 Sv)
  • dat hij onbevoegd is (art. 358 lid 1 Sv)
  • dat het OM niet-ontvankelijk is (art. 358 lid 1 Sv)
  • dat de vervolging moet worden geschorst (art. 358 lid 1 Sv)
  • dat de verdachte heeft betoogd dat één van de hierboven genoemde beslissingen door de rechter moet worden genomen, maar de rechter het daarmee oneens is (art. 358 lid 3 Sv)
  • of het tenlastegelegde bewezen is, ook al stuurt verdachte niet aan op een vrijspraak (art. 358 lid 2 Sv)
  • of het bewezen verklaarde strafbaar is, ook al stuurt verdachte niet aan op een OVAR (art. 358 lid 2 Sv)
  • of de verdachte strafbaar is, ook al stuurt verdachte niet aan op een OVAR (art. 358 lid 2 Sv)?

Wat is de invloed van mensenrechten op het strafprocesrecht?

• Mensenrechten zijn rechten die zo belangrijk gevonden worden dat de overheid garandeert dat zij op deze rechten onder normale omstandigheid geen inbreuk zal maken. De meeste mensenrechten zijn terug te vinden in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) en de Grondwet. In plaats van mensenrechten wordt ook wel eens gesproken van grondrechten of fundamentele rechten.
• Mensenrechten hebben verticale werking. Dat wil zeggen dat ze gelden in de relatie overheid-burger. Schending van mensenrechten gebeurt dan door de overheid. Horizontale werking van mensenrechten is echter ook mogelijk. De mensenrechten worden dan door medeburgers geschonden.
• In Nederland hebben verdragen een speciale status (art. 93 en 94 Gw). Nederland kent een monistisch stelsel. Verdragen werken direct door in de Nederlandse rechtsorde indien het gaat om ‘een ieder verbindende bepalingen’. Dat zijn bepalingen die geen nadere uitwerking nodig hebben om te kunnen functioneren. In de strafrechtspraktijk wordt heel vaak beroep gedaan op de bepalingen uit het EVRM.
•  

Wat zijn sancties op onregelmatigheden in het strafprocesrecht?

• Eind jaren tachtig waren buiten de wet om drie strafprocessuele sancties op onrechtmatig handelen tot stand gekomen. De behoefte rees om dit strafprocesrecht van een wettelijke basis te voorzien. Daarom is art. 359a Sv in het leven geroepen. Het artikel maakt duidelijk dat de rechtbank rechtsgevolgenkan verbinden aan verzuim van vormen bij het voorbereidend onderzoek. Daarbij kan het gaan om strafverlaging, bewijsuitsluiting of niet-ontvankelijkheid van het OM. De bedoeling van het artikel is codificatie.
• Het artikel is vrijblijvend geformuleerd: de rechter ‘kan’. Hieruit blijkt dat de rechtbank wellicht ook andere consequenties kan verbinden aan onregelmatigheden. De bedoeling was niet dat de wet de beslissing van de rechter sterk zou sturen. De toepassing van art. 359a Sv is lange tijd met betrekkelijk veel onzekerheden omgeven geweest. Pas in het Loze Hashpijp arrest is door de Hoge Raad een kader gecreëerd dat enige duidelijkheid biedt.

Wat zijn veelgebruikte afkortingen in het strafprocesrecht?

• In het strafprocesrecht worden veel afkortingen voor
• Het kan dan handig zijn om een lijst van veelgebruikte afkortingen te hebben

Bronnen en verder lezen?

• Strafrecht & Misdaad: kennis opdoen tot studeren in het buitenland
• Mensenrechten & Rechten van de mens: in binnen- en buitenland
• Grondtrekken van het Nederlandse strafrecht van Kronenberg & de Wilde -Boektool