Wat is het effect van stress en problemen op relaties?

Hoe beoordelen wij relaties?

Vanuit onze need to belong, hechten de meeste mensen veel waarde aan wat hun partner van ze vindt. Daarom is het volgens Leary pijnlijk te ontdekken dat je partners beoordeling van de relatie (relation evaluation), de mate waarin iemand de relatie waardevol, belangrijk en intiem acht, lager is dan wat we zouden willen. Over tijd worden we geconfronteerd met verschillende maten van acceptatie en afwijzing die gerangschikt kunnen worden op een continuüm.

• Maximale inclusie: Aanwezigheid wordt opgezocht en moeite voor gedaan
• Actieve inclusie: Verwelkomd worden maar niet opgezocht
• Passieve inclusie: Aanwezigheid wordt toegestaan
• Ambivalentie: Onverschilligheid over onze aanwezigheid
• Passieve exclusie: Aanwezigheid wordt genegeerd, maar niet vermeden
• Actieve exclusie: Aanwezigheid wordt vermeden en alleen getolereerd als noodzakelijk
• Maximale exclusie: Weggestuurd of verlaten worden

Onze emotionele reactie op uitsluiting is afhankelijk van de mate waarin we geaccepteerd willen worden door de ander. Soms sluiten mensen ons buiten om positieve redenen, bijvoorbeeld omdat je beter bent dan de rest. Dit is minder pijnlijk. Er bestaat slechts een zwakke relatie tussen de objectieve acceptatie of afwijzing en ons gevoel van geaccepteerd/afgewezen worden. In dit hoofdstuk wordt gefocust op de waargenomen relation evaluation omdat dit de belangrijkste factor is.

Hoe beïnvloeden pijnlijke gevoelens onze kijk op een relatie?

Uit onderzoek van Leary blijkt dat er een complexe relatie bestaat tussen acceptatie, uitsluiting en evaluatie. Ook blijkt dat ons gevoel van zelfwaarde nauwelijks meer verandert naar mate men meer afgewezen of geaccepteerd wordt. We zijn sensitiever voor kleine verschillen in acceptatie of afwijzing van anderen tussen ambivalentie aan de ene kant en actieve inclusie aan de andere kant. Maximale exclusie doet dus niet meer pijn dan ambivalentie.

Daarnaast blijkt dat vooral relationele devaluatie pijnlijk is, een vermindering in iemands aanzien voor ons. Mensen voelen zich verdrietig, boos en gekwetst (hurt). Hurt lijkt een unieke emotie te zijn die optreedt bij het verbreken van een relatie. Gekwetste gevoelens lijken op fysieke pijn. Hechtingsstijl is ook van invloed op deze gevoelens. Mensen met een hoge score op angst voor afwijzing ervaren meer pijn ten gevolge van relationele devaluatie dan die met een lage score, terwijl degenen met een hoge score op vermijding van intimiteit minder pijn ervaren. Mensen met een lage zelfwaardering voelen zich ook sneller gekwetst dan mensen met een hoge waardering.

Wat voor effect heeft uitsluiting op een persoon/relatie?

Een specifieke vorm van afwijzing die vaak voorkomt bij intieme relaties is uitsluiting (ostracism), waarbij mensen genegeerd worden door de omgeving. Uitsluiters reageren met opzet niet op de ander en doen soms zelfs alsof de ander niet aanwezig is. Ze rechtvaardigen dit gedrag meestal als een effectieve manier om de partner te straffen, om een confrontatie te vermijden of een conflict te kalmeren. Vaak zijn ze ervan overtuigd dat uitsluiting effectief was in het bereiken van hun doel. De slachtoffers van uitsluiting menen echter meestal dat het de relatie geschaad heeft.

Uitsluiting is krachtig en pijnlijk omdat het sociale basisbehoeften bedreigt: de 'need to belong', onze zelfwaardering en een gevoel van controle over interacties. Het lijkt erop dat afwijzing mensen in een lethargische staat brengt waarin planning en complexe gedachten verminderd is. Wat er vervolgens gebeurt is afhankelijk van de behoefte die als belangrijkste wordt gezien. Het kan ertoe leiden dat de uitgesloten persoon extra zijn best doet om geaccepteerd te worden door te doen wat de ander wil of dat hij/zij juist op zoek gaat naar een nieuwe, minder bestraffende partner. Afwijzing zorgt ervoor dat mensen degene die hen buitensluit meer gaat verachten. Het kan er zelfs toe leiden dat mensen in het algemeen minder genereus en liefdadig worden tegenover anderen.

Er is veel onderzoek gedaan naar uitsluiting, door middel van rollenspellen maar ook via het computerspel Cyberball, waarin je samen met twee poppetjes een bal overgooit tot ze op een gegeven moment de bal niet meer naar jou gooien. Zelfs als mensen weten dat de uitsluiting gecontroleerd wordt door de computer ervaart men pijnlijke gevoelens. Uitsluiting is zelfs pijnlijk wanneer je wordt uitgesloten door een groep die je veracht. Mensen met hoge zelfwaardering hebben eerder de neiging uitsluiters te verlaten en op zoek te gaan naar een nieuwe partner, terwijl mensen met lage zelfwaardering bij hun partner blijven maar wel vijandig zijn.

Wat voor effect heeft jaloezie op een persoon/relatie?

Jaloezie wordt veroorzaakt door het potentiële verlies van een waardevolle relatie aan een echte of verbeelde concurrent. Er zijn drie gevoelens die jaloezie samen definiëren: pijn, woede en angst. Pijn (hurt) komt voort uit de waarneming dat onze partners ons niet genoeg waarderen en uit angst voor het idee van verlating en verlies. Woede is echter het kenmerkende aspect van jaloezie, wat ontstaat omdat je opzij gezet wordt voor een ander. Er zijn twee typen jaloezie:

1. Reactieve jaloezie (reactive): Als iemand zich bewust wordt van een werkelijke bedreiging van een waardevolle relatie.
2. Wantrouwende jaloezie (suspicious): Als iemand jaloers is zonder dat er een aanleiding of reden voor is.

Reactieve jaloezie komt in principe bij iedereen voor, maar met betrekking tot wantrouwende jaloezie bestaan individuele verschillen. In werkelijkheid is het niet eenvoudig onderscheid te maken tussen deze typen.

Wie zijn gevoelig voor jaloezie?

Mannen en vrouwen verschillen niet in de mate van jaloersheid maar er bestaan wel individuele verschillen. Een belangrijke voorspeller van jaloezie is afhankelijkheid van de relatie (lage CL-alt). Jaloezie wordt bovendien versterkt met gevoelens van inadequaatheid in een relatie. Als iemand twijfelt aan zijn vermogen om de behoeften van de ander te vervullen kan er jaloezie ontstaan. Een van de oorzaken van twijfel is een verschil in mate value, wat ook kan verklaren waarom matching zich voordoet. Daarnaast wordt jaloezie beïnvloed door hechtingsstijlen. Gepreoccupeerde mensen ervaren meer jaloezie dan de andere stijlen en afwijzende mensen zijn het minst vatbaar voor jaloezie. Persoonlijkheidstrekken zijn eveneens van belang. Neuroticisme correleert positief met jaloezie, terwijl aangenaamheid juist negatief correleert. Mensen die waarde hechten aan seksuele exclusiviteit (monogamie) ervaren meer reactieve jaloezie. Traditionele genderrollen maken de kans op jaloezie eveneens groter.

Wie maakt ons jaloers?

We zijn voornamelijk vatbaar voor concurrentie van onze vrienden, ex-liefdes en mensen die ons overtreffen op vlakken die we belangrijk vinden. Ongeacht wie het precies is, zijn concurrenten met een hogere mate value bedreigend. Mannen zijn jaloerser op mannen die zelfverzekerder, dominanter, assertiever en rijker zijn en vrouwen zijn jaloerser op vrouwen die aantrekkelijker zijn.

Wat maakt ons jaloers?

Het evolutionaire perspectief stelt dat jaloezie zich heeft ontwikkeld om gedrag te motiveren dat onze intieme relaties beschermt van verstoring door anderen. Het geeft ook de suggestie dat mannen en vrouwen gevoelig zijn voor verschillende soorten van ontrouw. Vanuit paternity uncertainty zijn mannen die erg wantrouwig zijn in het voordeel t.o.v. mannen die niet wantrouwig genoeg zijn. Een man heeft, in tegenstelling tot een vrouw, nooit de zekerheid of het kind wel echt van hem is. Daarom zijn mannen gevoeliger voor jaloezie wat betreft seksuele ontrouw. Doordat historisch gezien vrouwen afhankelijk zijn van mannen voor middelen om hun kinderen groot te brengen, zijn vrouwen wantrouwiger tegenover liefdesverklaringen van mannen. Vrouwen zijn gevoeliger voor jaloezie omtrent emotionele ontrouw.

Critici van het evolutionaire perspectief klagen ten eerste over de methodologie waarmee dit onderzocht wordt. Ook kan het zijn dat mannen en vrouwen verschillen in hun betekenis van emotionele en seksuele ontrouw. Vaak wordt gedacht dat voor vrouwen liefde en seks dichter bij elkaar liggen, dus de twee soorten ontrouw betekenen waarschijnlijk ook iets anders voor vrouwen dan voor mannen.

Consistent met het evolutionaire perspectief is echter de bevinding dat ouders seksuele ontrouw zorgelijker vinden als het van een schoondochter is en emotionele ontrouw door een schoonzoon. In beide gevallen komt dan het doorgeven van hun eigen genen in gevaar. Ook denken mannen sneller dat er sprake is van seksuele ontrouw, maar vrouwen sneller van emotionele ontrouw. Wanneer een vrouw geen kans heeft op het krijgen van een kind verdwijnt het sekseverschil en vinden mannen seksuele ontrouw even bedreigend als vrouwen dat vinden.

Wat betekent het begrip mate poaching?

Mate poaching is gedrag dat bedoeld is om iemand aan te trekken die al in een relatie verwikkeld is. Mensen die dit gedrag vertonen zijn extravert, scoren laag op vriendelijkheid en consciëntieusheid, keuren vreemdgaan goed, zijn narcistisch en manipulatief en hebben vaak vermijdende hechtingsstijlen.

Hoe reageren individuen op jaloezie?

Individuen kunnen over het algemeen zowel positief als destructief reageren op jaloezie. Mensen die om kunnen gaan met hechtheid - met een veilige of gepreoccupeerde hechting - zijn meer geneigd hun zorgen te uiten en te proberen de relatie te herstellen dan degenen met een vermijdende stijl. Er is ook een sekseverschil. Vrouwen zeggen dat ze zullen reageren door te proberen de relatie te verbeteren, terwijl mannen zullen proberen hun ego’s te beschermen door dronken te worden, de concurrent te bedreigen of andere vrouwen te versieren. Vrouwen zijn ook meer geneigd om hun partner jaloers te maken om zo de relatie te verbeteren. Dit is echter geen effectieve methode.

Hoe kan een individu constructief omgaan met jaloezie?

Belangrijk voor het verminderen van jaloezie is het verminderen van de connectie tussen exclusiviteit binnen een relatie en zelfwaardering. Hiervoor zijn twee technieken:

• Vertrouwen op eigen kracht (self-reliance): proberen kalm te blijven en je niet boos of beschaamd te voelen door niet te blijven hangen in de oneerlijkheid van de situatie.
• Zelfondersteuning (self-bolstering): zelfwaardering versterken door iets leuks voor jezelf te doen en te denken aan je goede kwaliteiten.

Klinische programma’s om jaloezie te behandelen proberen doorgaans irrationeel, catastrofaal denken te verminderen dat de bedreiging of de schade overdrijft, de zelfwaardering te versterken en communicatievaardigheden en de tevredenheid en gelijkwaardigheid van de relatie te verbeteren.

Wat voor effect hebben misleiding en liegen op een relatie?

Misleiding is opzettelijk gedrag dat een indruk geeft op de ontvanger waarvan de verzender weet dat het niet klopt. Een voorbeeld hiervan is ronduit liegen waarbij mensen informatie verzinnen die tegenstrijdig is met de waarheid. Andere manieren van misleiding zijn het achter houden van informatie, aandacht afleiden van belangrijke informatie en halve waarheden vertellen. De focus in dit hoofdstuk ligt op liegen omdat daar meer onderzoek naar gedaan is.

Liegen in relaties

In de meeste interacties is de meest voorkomende leugen één die voordelig is voor de leugenaar door beschaming of onzekerheid te voorkomen of om goedkeurig of middelen te verkrijgen. Beide seksen vertellen leugens om de andere sekse aan te trekken. Een kwart van de leugens vertellen we echter ten goede van anderen. Mensen vertellen minder leugens aan hun liefdespartners en hechte vrienden, maar wel de grootste misleidingen. Leugens kunnen ook van invloed zijn als ze niet uitkomen. Over het algemeen beschouwen mensen interacties waarin gelogen wordt als minder plezierig en minder intiem. Een reden hiervoor is deceiver’s distrust: als mensen liegen, gaan ze de ontvanger ervan doorgaans ook als minder eerlijk en betrouwbaar beschouwen omdat ze ervan uitgaan dat zij hetzelfde zijn en ze zich beter voelen wanneer anderen dezelfde fouten maken. Leugenaars denken vaak ook dat hun leugens minder schadelijk en beledigend zijn dan dat de ontvangers vinden.

Leugens & Leugenaars

Mensen met goede sociale vaardigheden en degenen die zich zorgen maken om de indruk die ze maken vertellen meer leugens dan minder extraverte mensen. Mensen met een onveilige hechtingsstijl vertellen ook meer leugens. Goede sociale vaardigheden maakt leugenaars overtuigender, maar het hangt af van de sterkte van de motivatie. Gemotiveerde leugenaars zijn slechter in liegen dan degene die minder te verliezen hebben en daardoor meer ontspannen zijn. Leugenaars zijn vooral te herkennen aan non-verbaal gedrag. Vaak spreken ze aarzelend en met een hoge stem, maken ze meer grammaticale fouten, knipperen ze vaker en hebben verwijde pupillen.

Deceptie detectie

De specifieke reacties waaraan je een leugenaar kunt herkennen verschillen echter per persoon. Liegen is dan ook meestal te herkennen aan afwijking van het normale gedrag. Intieme partners hebben persoonlijke kennis van elkaar waardoor ze elkaars gedrag beter zouden moeten kunnen beoordelen. Ze vertrouwen elkaar echter ook, waardoor een truth bias ontstaat: er wordt aangenomen dat hun partners de waarheid vertellen. De accuraatheid in het ontdekken van misleiding neemt zelfs af naarmate een relatie intiemer wordt. Gelukkig liegen mensen minder in relaties die ze erg belonend vinden. Mensen kunnen ook liegen via internet. Veel individuen zijn dan ook wantrouwend ten opzichte van anderen waarmee ze online contact hebben, tenzij ze die persoon al uit ‘het echte leven’ kennen.

Wat voor effect heeft verraad op een persoon of relatie?

Verraad kan gedefinieerd worden als onaangename, pijnlijke acties door mensen die we vertrouwen en van wie we een dergelijke actie niet verwacht hadden. Het is gedrag dat de normen van loyaliteit, respect en betrouwbaarheid in een intieme relatie overtreedt. Al deze gedragingen omvatten relationele devaluaties omdat blijkt dat de ander de relatie niet zo waardeert als wijzelf. Verraad komt vaak voor in intieme relaties, omdat wanneer mensen loyaal willen zijn in meerdere relaties er tegenstrijdige eisen gesteld kunnen worden.

Individuele verschillen

Er zijn individuele verschillen in verraad. Het komt minder vaak voor bij oudere, hoger opgeleide en religieuze mensen. Verraders zijn vaak wraakzuchtige, haatdragende en wantrouwende mensen. Ze hebben weinig vertrouwen in anderen, mogelijk omdat ze er onterecht vanuit gaan dat die dezelfde motieven hebben. Mannen en vrouwen verschillen niet in hun neiging te verraden, maar wel in hun doelwitten. Mannen verraden vaker hun liefdespartner en zakenmensen, terwijl vrouwen vaker vrienden en familie verraden. Verraders onderschatten doorgaans de schade die ze de ander toebrengen. Degenen die verraden zijn rapporteren echter vrijwel nooit dat het verraad geen effect heeft gehad op de relatie. Vrijwel altijd heeft verraad een negatief en soms blijvend effect op een relatie. Sommige mensen zijn bovendien wraakzuchtiger dan anderen.

Omgaan met verraad

Er zijn verschillende manieren om met verraad om te gaan. Een paar goede manieren zijn:

• Het verraad onder ogen zien in plaats van ontkennen.
• De gebeurtenis herinterpreteren vanuit een positieve kant en als aanleiding zien voor persoonlijke groei.
• Vertrouwen op vrienden voor steun.

Wanneer iemand gekrenkt is kan dit wraakgevoelens met zich meebrengen. Hier naar luisteren is echter een slecht idee. Ten eerste komen de perspectieven van het slachtoffer en de dader vaak niet overeen: de gepaste zwaarte van de wraak wordt door de uitvoerder lichter ingeschat dan hoe hij werkelijk wordt ontvangen. Een tweede probleem is dat het verwachte bevredigende gevoel na een wraakactie van te voren vaak verkeerd wordt ingeschat. Mensen die wraak nemen voelen zich juist gestrest in plaats van opgelucht. Wraak wordt geassocieerd met manipulatieve, neurotische mensen die laag op agreeableness scoren.

Vergeving

Vergeving is een beslissing om het waargenomen of werkelijke recht om een rekening te vereffenen met degene die je onrecht heeft aangedaan op te geven. Mensen met een hoge score op angst voor afwijzing of vermijding van intimiteit lijken minder vergevingsgezind te zijn, omdat ze in hun woede blijven hangen. Mensen die hoog scoren op aangenaamheid vergeven relatief gemakkelijker, terwijl neuroticisme en narcisme negatief gerelateerd zijn aan vergeving.

Vergeving gaat gemakkelijker met de aanwezigheid van een aantal componenten:

• Oprechte spijtbetuiging.
• Empathie vanuit het slachtoffer voor hun partner.
• Loslaten daden van de partner en toegebrachte schade.
• Een hechte, sterk verbonden relatie.

Vergeving versterkt doorgaans de relatie en mensen die kunnen vergeven hebben gemiddeld gezien een hogere zelfwaardering, zijn minder vijandigheid, ervaren minder leed en spanning en meer tevredenheid met het leven dan mensen die moeilijk vergeven. Er zitten echter ook grenzen aan vergeven: het is alleen effectief als het niet vaak nodig is om iemand te vergeven en als iemand het echt verdient.