Van signalen herkennen tot motivaties begrijpen
Van competenties opdoen tot vaardigheden verbeteren in het buitenland
van vrijwilligerswerk doen tot werkvaardigheden in binnen- en buitenland
De mate waarin je de competentie 'resultaatgericht zijn' kan beheersen, is oplopend:
Wat wil volhoudendheid, volharding en doorzettingsvermogen zeggen?
Wat is focus?
Op basis van resultaten van onderzoek naar selectieve aandacht kwam Broadbent met zijn filter aandachtsmodel (filter model of attention). Dit model is ook wel een bottleneck model genoemd, omdat de filter de stroming van informatie filter zoals de flessenhals dat doet met vocht. In Broadbents model vertraagt half de stroom van de informatie echter niet. Zijn model laat informatie door op basis van specifieke fysieke kenmerken van de informatie. Het model wordt ook wel het vroege selectiemodel genoemd, omdat de filter de informatie waar de aandacht niet op gericht is meteen aan het begin elimineert, dus voordat het volledig is geanalyseerd en voordat het bewust is waargenomen.
Onderzoekers die bezig waren met het onderzoeken van onderdelen van Broadbents model ontdekte het cocktail party effect. Dat is de vaardigheid om je te richten op één stimulus terwijl andere stimuli worden uitgefilterd. Hierdoor merk je tussen veel andere stimuli wel op dat je naam wordt genoemd.
Anne Treisman stelde aangepaste versie van Broadbents model voor, attenuation model of attention. Treisman beweerde dat selectie in twee fases plaatsvindt en ze verving Broadbents filter met een verzwakker (attenuator). De verzwakker analyseert het binnenkomend bericht op basis van:
Zijn fysieke kenmerken.
Zijn taal.
Zijn betekenis.
Verder beweerde Treisman dat de analyse van het bericht stopt wanneer het bericht geïdentificeerd is.
De verzwakker heeft geen alles-of-niets karakter. Zowel het bericht waar de aandacht op gericht is als het bericht waar de aandacht niet op gericht is, worden door de verzwakker gelaten zodra ze geïdentificeerd zijn. Het bericht met de aandacht komt alleen binnen op volle sterkte, terwijl het andere bericht verzwakt is.
De tweede fase is de woordenboek eenheid (dictionary unit). Dat is een verwerkingseenheid dat opgeslagen woorden bevat en drempels heeft voor het activeren van de woorden. De naam van de luisteraar of woorden die refereren aan gevaar hebben lage drempels. Onbelangrijke woorden voor de luisteraar hebben hoge drempels.
Onderzoekers zoals MacKay kwamen met de late selectie aandachtsmodellen (late selection models of attention). Dat is een model voor selectieve aandacht dat suggereert dat de selectie van stimuli voor de laatste verwerking pas plaatsvindt nadat de informatie van een bericht geanalyseerd is op betekenis.
De verwerkingscapaciteit refereert aan de hoeveelheid informatie die mensen kunnen verwerken en stelt een limiet aan hun vermogen om inkomende informatie te verwerken.
De perceptuele belasting verwijst naar de moeilijkheid van een taak. Taak met een lage belasting, low-load tasks, gebruiken een kleine hoeveelheid van iemands verwerkingscapaciteit. Moeilijke taken daarentegen doen een groot beroep op iemands verwerkingscapaciteit. Deze taken worden high-load tasks genoemd.
Lavie bedacht haar load theory of attention. Deze theorie stelt voor dat de vaardigheid om taak-irrelevante stimuli te negeren afhankelijk is van de belasting van de taak die de persoon uitvoert. Taken met een hoge belasting resulteren in weinig afleiding.
Onderzoeksresultaten tonen ook aan dat er grote individuele verschillen zijn in de mate waarop iemand af te leiden is tijdens taken met een lage belasting. De vaardigheid wordt aangestuurd vanuit de frontale kwab, die verantwoordelijk lijkt te zijn voor meer executieve controlefuncties.
De cognitieve belasting is de totale hoeveelheid mentale inspanning die in het werkgeheugen wordt gebruikt.
Soms zien we iets niet, terwijl het in ons directe zicht is. Een voorbeeld hiervan is onbedoelde blindheid. Dit is iets niet opmerken terwijl het duidelijk in zicht is en het wordt vaak veroorzaakt door het geen aandacht hebben voor het object of de plaats van het object.
De moeite om veranderingen in scènes op te pikken wordt veranderingsblindheid genoemd. Dit is niet alleen een fenomeen voorkomend in het laboratorium. Het gebeurt ook vaak in populaire films.
Een andere functie van aandacht is dat het verbindend (binding) is. Binding is het proces waarbij kenmerken zoals kleur, vorm, beweging en locatie worden gecombineerd om onze perceptie van een coherent object te creëren.
De vraag hoe dit gebeurt, wordt het binding probleem genoemd. Treisman’s feature integration theory geeft antwoord op deze vraag door een twee-fases-proces voor te stellen. Volgens Treisman is de preattentive stage de eerste fase in het verwerken van een beeld of object. In deze fase worden objecten geanalyseerd voor verschillende kenmerken. Elk van de kenmerken worden door een ander hersengebied verwerkt, dus bestaan ze in deze fase nog los van elkaar. In deze fase kunnen illusory conjunctions ontstaan. Dat zijn situaties waarin kenmerken van verschillende objecten onterecht gecombineerd worden.
De focused attention stage is de tweede fase en in deze fase worden de verschillende kenmerken samengevoegd. Zodra de kenmerken zijn samengevoegd, ervaren we bewust het object.
Onderzoek doen naar de rol van aandacht in binding kan door middel van visuele zoektocht (visual search). Dit vindt plaats wanneer een persoon zoekt naar een stimulus of object dat zich tussen een aantal andere stimuli of objecten bevindt.
De mate waarin je de competentie 'resultaatgericht zijn' kan beheersen, is oplopend:
Door te reflecteren bevorder je je professionele vorming. Een onderdeel van deze vorming is je normatieve professionaliteit, waarbij je jezelf afvraagt: handel ik ethisch verantwoord? Integriteit is hierbij een kernbegrip en een professional moet zich constant bewust zijn van zijn of haar argumenten voor het eigen handelen.
Het woord ‘professie’ betekent beroep en vindt zijn oorsprong in het Latijnse ‘profiteri’, wat ‘ergens je beroep van maken’ of ‘iets openlijk verklaren betekent’. Een professional voldoet onder andere aan de volgende kenmerken:
Is in het bezit van kennis over het eigen vakgebied door scholing en ervaring
Is onderdeel van een specifieke branche en handelt vanuit een bijbehorend normstelsel
Handelt zelfstandig
Moet zich verantwoorden naar anderen
Streeft voldoening van waardes als vrijheid en gelijkwaardigheid na
Handelt ethisch en volgens een krachtige beroepscode
Volgens Weggeman is het is de taak van een professional om zelfstandig en creatief kennis op te doen en te gebruiken, om zijn eigen doelen en die van het bedrijf te realiseren, waarbij hij aandacht moet laten uitgaan naar de efficiëntie van zijn bijdrage. Hij moet autonoom zijn en beschikken over het vermogen tot kritische zelfreflectie.
Van oudsher is het gebruikelijk dat nieuwe professionals leren van professionals die al langer in het vak zitten en dus meer ervaring en kennis hebben. Door het snel verouderen van kennis tegenwoordig, zijn de rollen echter steeds vaker omgedraaid. De oude garde leert van de nieuwkomers alle nieuwe ontwikkelingen in het vakgebied. Iemand die constant zijn kennis up-to-date moet houden om zijn werk goed te kunnen uitoefenen noemen we een kenniswerker. Weggeman differentieert kenniswerkers in I-profs en R-profs. De I-profs zijn hoofdzakelijk nieuwkomers in het vak en werken vooral vernieuwend en improviserend. Vaak beleven zij na verloop van tijd een ‘sterfase’ waarin ze meer ervaring hebben dan voorheen, maar toch flexibel en innovatief blijven en hun kennis up-to-date houden. In deze fase zijn zij goede leermeesters. Sommige professionals blijven in deze fase steken, maar het grootste gedeelte ontwikkelt zich uiteindelijk tot R-prof, gekenmerkt door routinematig werken.
Er zijn twee perspectieven op professionaliteit te onderscheiden:
De kenmerkbenadering: Richt zich op specifieke kennis van een professie, een specifieke opleiding, een eigen beroepscode en publiekelijke erkenning van de professie.
De brede professionaliseringsbenadering: Baseert zich op de kwaliteit en zorgvuldigheid van het beroepsmatige handelen. De professional zou reflecteren op het eigen handelen vanuit drie dimensies: de technisch-instrumentele professionaliteit (handel ik efficiënt en effectief?), de normatieve professionaliteit (handel ik ethisch?) en de persoonlijke professionaliteit (handel ik oprecht?).
Het reflecteren op het eigen handelen geschiedt op basis van je kennis over de theorie van je vakgebied en je vaardigheden, waarbij je ook de regels omtrent gedrag binnen je vakgebied en de context hiervan in acht neemt. Je onderzoekt je eigen beroepsmatige handelen aan de waarden en normen die gelden binnen je beroepscontext, waarna je je vervolgacties bepaalt.
Je dient een moreel oordeel te kunnen vellen over de normatieve professionaliteitsvraag of je handelen ethisch verantwoord is. Enkele belangrijke termen in dit kader zijn moraal, waarde, moreel, norm, moreel oordeel, zede en ethiek. Met moraal wordt de voorstelling van goed en slecht bedoeld, een waarde is een esthetische, persoonlijke betekenis van iets en moreel betekent ‘volgens de moraal’. Een norm is een maatstaf van gedrag naargelang mensen dienen te handelen, een moreel oordeel is het oordeel over menselijk gedrag op basis van de moraal die heerst. Een zede is een algemeen goedgekeurde gedraging of gewoonte en ethiek is een filosofie die oordeelt over goed en kwaad. Deze begrippen definiëren het begrip intuïtief moreel oordeel: het continue, onbewust beoordelen van andermans (sociale) gedragingen in het dagelijks leven. Belangrijk is om dit onbewuste proces bewust te maken.
Drie processen die helpen bij het maken van dit morele oordeel zijn het oordelen zelf, het herkennen van dit oordeel en het voelen van dit oordeel. Het oordelen an sich is normerend, dat wil zeggen, gericht op andermans gedrag. Het kennen van het oordeel is een objectiverende gebeurtenis die leidt tot kennis en feiten. Het voelen van het oordeel is subjectief, gericht op het eigen innerlijke gevoel. De kernvraag hierbij is: welk gedrag is juist? Binnen de beroepscontext is het van groot belang om deze vraag los te laten op het eigen en op andermans gedrag, om zo te toetsen of de beroepscode voldoende wordt nageleefd. De beroepscode geeft de moraal weer die binnen het bedrijf heerst.
Integriteit is een eigenschap en wordt het best omschreven als onkreukbaar, rechtschapenheid of onomkoopbaarheid. Door het toenemende aantal schandalen in het bedrijfsleven de afgelopen jaren gaat er steeds meer aandacht uit naar deze eigenschap. Men dient steeds te reflecteren op het individuele handelen van het zelf, van werknemers en van collega’s. Het bewustzijn van het eigen handelen helpt bij het uiteindelijke functioneren van het bedrijf. Integriteit wordt door Van Dale wel omschreven als een eigenschap die het mogelijk maakt om duidelijk en oprecht te spreken.
Een dilemma is een keuze tussen twee onprettige opties. Bij een moreel dilemma zijn deze opties twee gedragsalternatieven, waarvan beide zijn voor- en nadelen hebben. Het kan prettig en bevorderend zijn om een dilemma met iemand anders te bespreken of overleggen, bijvoorbeeld tijdens een supervisie of intervisie. Dit kan echter alleen wanneer men zich bewust is van het dilemma. Belangrijk is dus het herkennen van een gevoelssignaal en het reflecteren hierop. Een moreel oordeel volgt bij het omgaan met een dilemma. De professional dient te zorgen dat dit oordeel niet intuïtief en onbewust tot stand komt, maar dat dit oordeel bewust tot stand komt en onderbouwd kan worden. Dat zorgt ervoor dat je je uiteindelijk kunt verantwoorden naar anderen, maar ook naar jezelf.
De eerste stap bij het omgaan met een dilemma is de bewustwording van het dilemma, waarbij het opvangen van een gevoelssignaal een belangrijke indicator is. De tweede stap is het kunnen aanwijzen van het dilemma. Je dient te onderzoeken welk gedeelte van de situatie ervoor zorgt dat het daadwerkelijk een dilemma wordt. Dit kan door vragen te stellen aan jezelf of aan elkaar. Een derde stap is het afwegen van de voor- en tegenargumenten, waarna bij stap vier een gewogen beslissing kan worden gemaakt op basis van je bevindingen.
Binnen een organisatie is er constant sprake van beïnvloeding, zowel binnen de organisatie als tussen de organisatie en de omgeving. Deze constante interactie heeft effect op de resultaten die uiteindelijk behaald worden. Het is daarom belangrijk om door middel van reflectie bewustwording te creëren van het reilen en zeilen van deze interacties en wederzijdse invloeden. Deze reflectie dient geaccepteerd te worden door alle betrokken partijen, wil er sprake zijn van groei van werknemers en werkgevers.
De Deense psycholoog Kastrup Jensen heeft het transfermodel ontwikkeld. Dit is een praktisch reflectiemodel dat ingezet kan worden om het beroepsmatig functioneren te optimaliseren. Een transfer is het bewust overdragen of verbinden van kennis en vaardigheden, theorie en praktijk en actie en reflectie. De twee hoofdvragen binnen dit model richten zich op:
De betekenis van het theoretische concept voor de uitvoering in de praktijk
Het optimaliseren van het eigen handelen op basis van de theorie
Door met dit model te werken maak je het verband tussen je praktijkmatige handelen en de achterliggende theorie en methoden expliciet. Dit leidt tot bewustwording over de bruikbaarheid van deze theorie. Wel is het belangrijk dat het werken met het model door alle betrokken partijen tijdens bijvoorbeeld een overleg, wordt gedragen en gestimuleerd.
Juridische vaardigheid en Rechtspraak als studie en kennisgebied
Werken en jezelf ontwikkelen als Advocaat & Jurist
Experts lijken vaak problemen aan te pakken door te kijken naar de diepe structuur. Ook gebruiken ze hiervoor vaker analogieën. Hiervoor is wel specifieke expertise in een relevant domein nodig. Ook zijn experts goed in het gebruik van subdoelen om een probleem op te lossen en zijn ze goed in het organiseren van relevante informatie en kennis, waardoor ze meer kunnen onthouden. Zo richten ze hun aandacht op de relaties tussen bepaalde eenheden, waardoor ze een idee hebben van de brede strategieën en zich niet te veel bezig houden met irrelevante details. Ook weten experts simpelweg meer over het relevante domein.
De eerste onderzoekers richten zich met betrekking tot het concept probleemoplossing voornamelijk op de gedachten (thought). De behavioristen richten zich echter bij het onderzoek naar probleemoplossing op waarneembaar gedrag en leren; Thorndike (1898) stelde bijvoorbeeld dat het proces van probleemoplossing geschiedde aan de hand van de methode van trial and error. Gestalt-psychologen erkenden dat een deel van de probleemoplossing inderdaad middels ‘trial and error’ tot stand zou kunnen komen, maar zochten ook naar alternatieve verklaringen. Zij wilden met hun onderzoeken aantonen waarom mensen moeilijkheden kunnen ondervinden bij het zoeken naar de juiste oplossing van een probleem.
Volgens Gestalt psychologen vereist het proces van probleemoplossing een dusdanige reorganisatie en herstructurering van de elementen van de probleemsituatie dat er een oplossing kan worden gevonden. Dit staat bekend als inzicht of productief denken. Hier tegenover staat reproductief denken; dit vertrouwt op de mechanische toepassing van vroegere oplossingen op het huidige probleem. Een aantal potentiële belemmeringen voor probleemoplossing zijn:
Functional fixedness: het onvermogen om een object in een gegeven situatie juist te gebruiken wegens een vroeger gebruik op een andere manier (niet in staat zijn om binnen een andere context iets juist toe te passen);
Type of set effect: de mechanische toepassing van geleerde regels (niet in staat zijn om regels flexibel toe te passen).
De Gestalt psychologen toonden aan dat sommige problemen niet kunnen worden opgelost door reproductief denken en dat vroegere ervaringen de probleemoplossing in de weg kunnen staan. Het concept inzicht wordt echter niet door hen verklaard; pogingen hiertoe werden gedaan binnen de informatieverwerking benadering.
Newell en Simon (jaren 60) toonden aan dat de meeste (eenvoudige) problemen bestonden uit een aantal mogelijke oplossingen aan de hand ban een computerprogramma (General Problem Solver); elk van deze oplossingen konden weer worden opgedeeld in fasen:
Representatie van het probleem, door middel van een probleemruimte. De probleemruimte omvat de goal state, de initial state, de instructies en de beperkingen van het probleem plus alle relevante opgehaalde informatie van het lange termijn geheugen.
Selectie van de operators (de mogelijk te ondernemen acties);
Implementatie van de geselecteerde ‘operators’;
Evaluatie van de (voorlopige) eindtoestand. Als de huidige staat overeenkomt met het doel uit fase 1 is een oplossing bereikt.
Volgens Newell en Simon worden de meeste problemen opgelost door gebruik te maken van heuristiek. Dit zijn methoden of strategieën die vaak leiden tot probleemoplossing, maar geen garantie tot succes geven; dit in tegenstelling tot (wiskundige) algoritmen. Een voorbeeld hiervan is een (vuist)regel die ervoor zorgt dat er minder operaties nodig zijn om tot de oplossing van een probleem te komen (ezelsbruggetje). Een heuristiek is domein onafhankelijk, wat inhoudt dat een bepaalde heuristiek op verschillende domeinen kan worden toegepast.
Een state-action tree toont alle mogelijke acties en states die tot de oplossing van een probleem kunnen leiden (check-every state approach). Deze ‘state-action tree’ is echter alleen beperkt tot goed gedefinieerde problemen, complexe problemen kunnen niet op deze manier worden opgelost. Goed gedefinieerde problemen bestaan uit een duidelijke beginstaat, doelstaat en een overzicht van de aanwezige operatoren. Complexe problemen kunnen worden opgelost door middel van problem reduction: hierbij wordt het probleem opgedeeld in meerdere subproblemen en deze worden ook weer opgedeeld totdat het probleem wordt opgelost (divide-and-conquer approach).
Means-end-analysis is een methode om deze subproblemen op te stellen: eerst wordt gekeken naar het verschil tussen de huidige en de gewenste (doel)toestand (goal state), door terug te werken vanaf de gewenste toestand worden subdoelen opgesteld. Het kiezen van geschikte subdoelen om een bepaald einddoel te bereiken is belangrijk voor succesvolle probleemoplossing.
Bekende problemen die zijn onderzocht zijn ‘The tower of Hanoi’ (men moet hierbij schijven verplaatsen van de ene naar de andere ‘toren’) en ‘The hobbits and the orcs’. De moeilijkheid voor mensen is om flexibel te zijn in het gebruik van strategieën voor probleemoplossing en om bereid te zijn om een strategie los te laten die je dichter bij het einddoel lijkt te brengen. Probleemoplossing is dus onder andere afhankelijk van de bereidheid om van strategie te wisselen, daarnaast lijkt het verbaliseren van de gedachten tijdens het probleem oplossen een positief effect te hebben. Er is bovendien gebleken dat wanneer er direct na het ondernemen van een actie wordt gevraagd de gekozen actie te evalueren, de probleemoplossing verbetert.
Hoe individuen het probleem in eerste instantie voorstellen is een belangrijke factor die het oplossen ervan beïnvloedt. Deze initiële voorstelling wordt onder anderen beïnvloed door de taal die wordt gebruikt om het probleem te beschrijven en door vroegere ervaringen. Wanneer vroegere ervaringen niet bruikbaar zijn om het huidige probleem op te lossen, dan kan er een impasse ontstaan. Een impasse is een soort ‘mental blank’ dat gecombineerd is met een subjectief gevoel dat je niet weet wat je moet doen. Deze impasse kan doorbroken worden door de voorstelling van het probleem te veranderen. Twee methoden processen die hiervoor gebruikt kunnen worden zijn:
Chunk decomposition: het (grote) probleem opdelen in kleinere behapbare brokjes.
Constraint relaxation: de beperkingen van het probleem minder strak toepassen.
De hill climbing heuristiek houdt in dat men in stapjes probeert omhoog te werken naar het einddoel.
In het dagelijks leven komen we vaak nieuwe problemen tegen die overeenkomsten vertonen met problemen die we eerder zijn tegengekomen. Het nieuwe probleem oplossen analoog stellen aan het eerdere probleem kan dan uitkomst bieden. Gentner en Gentner (1983) behoorden tot de eersten die nadachten over hoe het gebruik van analogieën een bijdrage kon leveren aan het oplossen van problemen. Om uit te leggen hoe elektriciteit door een elektrisch circuit stroomt, gebruikten ze de analogie van stromend water. Het analogie proces kan worden opgedeeld in drie fasen:
Het (doel)probleem (target problem) moet worden geïnterpreteerd en gepresenteerd. Hier speelt het begrip van taal een belangrijke rol;
Een bruikbare analogie moet worden geselecteerd en moet worden opgehaald uit het lange termijn geheugen;
Overeenkomsten tussen het (doel)probleem en de analogie moeten worden waargenomen, en elementen van de analogie moeten kunnen worden geprojecteerd op het (doel)probleem.
Het analogisch probleemoplossen is niet een automatisch proces, maar vereist bewuste pogingen om het (doel)probleem in verband te brengen met een analogische bron. Met betrekking tot het begrip gelijksoortigheid kan onderscheid gemaakt worden tussen:
Structural similarity: de onderliggende relaties van de analogie en het (doel) probleem vertonen overeenkomst;
Superficial similarity: objecten en hun eigenschappen, hoofdpersonen of verhaallijnen van de analogie en het (doel)probleem vertonen overeenkomst.
In laboratorium onderzoek is aangetoond dat proefpersonen vaak analogieën gebruiken die ‘superficial similarity’ vertonen met het (doel)probleem. Recent veldonderzoek stelt echter dat mensen ook vaak analogieën gebruiken waarbij geen sprake is van ‘superficial similarity’. Wanneer mensen gevraagd wordt om analogieën te genereren blijkt dat ze op zoek gaan naar relationele, structureel overeenkomstige bronnen.
Samenvattend kan worden gesteld dat kennis een belangrijke rol kan spelen in het succesvol oplossen van een probleem; onderzoek naar het gebruik van analogieën heeft dit aangetoond.
Van probleem oplossen is sprake wanneer voldaan wordt aan de volgende drie criteria:
De activiteiten moeten doelgericht zijn;
Het bereiken van het doel moet de opeenvolging van een aantal mentale processen behelzen (niet van enkel één mentaal proces);
Deze processen moeten – waarneembaar –cognitief zijn.
Er kan onderscheid gemaakt worden tussen deductief en inductief redeneren. Bij inductief redeneren komt men tot een algemene regel, dit heet ook wel generalisatie, op grond van een aantal specifieke waarnemingen. Bij deductief redeneren gaat men van het algemene naar het bijzondere. Op logische wijze wordt dan de conclusie afgeleid uit de gegeven premissen. Uit de premissen ‘alle vogels zijn dieren’ en ‘alle zwanen zijn vogels’ kan worden geconcludeerd dat alle zwanen dieren zijn. Een belangrijk verschil tussen inductief en deductief redeneren is dat bij deductief redeneren iets correct of incorrect is (de conclusie is zeker), terwijl bij inductief redeneren de conclusie gezien kan worden als een hypothese. De conclusie is hoogst waarschijnlijk, maar niet zeker. Bij deductief redeneren geldt dat bij een logisch valide argument, de waarheid van de premissen garandeert dat de conclusie ook waar is.
Binnen de propositielogica onderscheidt men verschillende geldige redeneringen: modus ponens en modus tollens. Daartegenover staan ongeldige redeneringen: de drogreden van de bevestiging van de consequens en de drogreden van de ontkenning van de antecedens.
Hier volgt een voorbeeld van een modus ponens-redenering:
Een voorbeeld van een modus tollens-redenering is:
Een voorbeeld van de (ongeldige) drogreden van de bevestiging van de consequens is:
Een voorbeeld van de (ongeldige) drogreden van de ontkenning van de antecedens is:
Bij een inductieve redeneertaak blijken mensen logische strategieën te hanteren. Welke strategie gebruikt wordt is afhankelijk van de complexheid van het probleem en de cognitieve vaardigheden van de oplosser. Mensen hebben de neiging om een hypothese eerder te verifiëren dan te falsifiëren, terwijl falsifiëren de beste manier is om een hypothese te testen. Dit wordt ook wel de confirmation bias genoemd. Wason (1960) legde deze denkfout uit aan de hand van zijn bekende selectietaak met kaarten. Er liggen bij die taak vier kaartjes op tafel. Elk kaartje heeft aan de ene kant een letter en aan de andere kant een cijfer. Op de kanten die je kunt zien, staan een A, een K, een 2 en een 7. Iemand stelt: "Voor deze vier kaartjes geldt het volgende. Wanneer er aan deze kant een 2 staat, staat aan de andere kant een A”. Welke kaartjes moet je minstens omdraaien om zeker te weten dat dit klopt? Het antwoord is 2 en 7. Veel mensen draaien echter 2 en A om, maar de regel stelt niet dat er als er een A aan deze kant staat, aan de andere kant een 2 moet staan.
Onderzoek heeft aangetoond dat onze manier van redeneren afwijkt van de manier die wordt voorgeschreven volgens het systeem van formele logica.
Theorieën van ‘mental logic’ (formele regels) stellen dat, ondanks het feit dat we fouten maken en onjuiste conclusies accepteren, ons redeneren wordt ondersteund door het gebruik van formele regels. Fouten worden gemaakt wanneer we niet beschikken over alle regels van de formele logica. Ook komen fouten voor wanneer we zaken niet compleet bevatten (we denken over alle informatie te beschikken, maar dit is niet altijd het geval).
Cheng (1986) stelt dat we abstracte redeneerschema’s ontwikkelen op basis van ervaringen in verschillende domeinen; deze redeneerschema’s zijn niet logisch, maar pragmatisch. Ze worden dan ook wel pragmatische redeneerschema’s genoemd. De regels van sommige pragmatische redeneerschema’s zullen tot dezelfde oplossing leiden als de regels van de standaard logica; de uitkomst lijkt dan te kunnen worden bestempeld als ‘logisch’. In het onderliggende proces wordt echter geen gebruik gemaakt van de formele logica. Fouten zullen dan ook ontstaan wanneer de regels van de pragmatische redeneerschema’s afwijken van die van de standaard logica. De pragmatische redeneerschema’s verklaren waarom de inhoud en de context van een redeneertaak zo belangrijk zijn.
De formele logica stelt dat ons deductief redeneren logisch is wanneer de juiste oplossing wordt gevonden en onlogisch wanneer de verkeerde oplossing wordt gevonden. Johnson-Laird (1983) suggereerde echter dat we òf gebruik maken van een geschikt mentaal model, òf van een ongeschikt mentaal model. Het mentale model gaat niet uit van regels, maar van de constructie van modellen/representaties. Het gaat ervan uit dat we redeneren middels het opbouwen van concrete interne representaties van situaties. Hetgeen beschreven wordt in de premissen wordt geïnterpreteerd en hiervan wordt een (visueel) mentaal model opgesteld. Deze benadering bestaat uit twee stappen: (1) het begrijpen van de premissen; (2) redeneren met de modellen. Het redeneren met de modellen wordt moeilijker naarmate het aantal modellen groter is; dit komt door ons beperkte werkgeheugen.
Oaksford en Chater (1998) stelden dat logica geen geschikt raamwerk biedt om de alledaagse menselijke gevolgtrekkingen te begrijpen. Zij stelden dat ons alledaags redeneren probabilistisch is. In plaats van logische regels te gebruiken om een bepaalde gevolgtrekking te maken, wordt gebruik gemaakt van overtuigingen en vroegere ervaringen en wordt een inschatting gemaakt van de waarschijnlijkheid dat een conclusie waar is. Deze benadering tot redeneren wijkt af van andere benaderingen in de manier waarmee het omgaat met rationaliteit. Andere benaderingen definiëren rationaliteit als logisch redeneren en verklaren afwijkingen aan de hand van beperkingen (bijvoorbeeld de beperktheid van het werkgeheugen). De probabilistische benadering definieert rationaliteit echter in termen van probabilistisch redeneren.
Volgens dual-process theorieën zijn er twee aparte cognitieve systemen. Het eerste systeem (het analytisch systeem) wordt getypeerd als expliciet, bewust gecontroleerd en vergt extra werkgeheugencapaciteit. Het wordt omvat door mentale logica of mentale modellen. Het tweede systeem wordt getypeerd als impliciet, automatisch, onbewust en vrijwel kosteloos in termen van werkgeheugencapaciteit. Veel van ons redeneren vindt in dit tweede deel plaats en is dus onafhankelijk van logische processen.
Gaat meditatie samen met een verandering in het bewustzijn? In veel religies is meditatie belangrijk. Tegenwoordig doen veel niet-religieuze mensen echter ook aan meditatie. De meest bekende meditatievorm is ‘transcendental meditation’ (TM). TM zou samengaan met diepe ontspanning, het verdwijnen van stress, een verbetering van de gezondheid, creativiteit en geluk.
Meditatie kan samengevat worden als:
niet nadenken, maar
wel aandacht hebben.
Meditatie gaat vaak samen met een speciale lichaamshouding. Het doel is om het lichaam alert en ontspannen te maken, zodat langere tijd in dezelfde positie gezeten kan worden. De meest bekende houding is de lotushouding. Bij deze houding wordt de rug recht gehouden en worden mensen aangemoedigd om vanuit de buik te ademen in plaats van alleen uit de borst. Het doel is altijd om stabiliteit en alertheid te creëren. Soms nemen de handen ook een specifieke houding aan tijdens het mediteren. Zo kunnen de handen op de knieën geplaatst worden, maar dat hoeft niet. Uit onderzoek is niet gebleken dat bepaalde handhoudingen effect hebben.
Alle vormen van meditatie hebben dus twee dingen gemeen: (1) aandacht hebben en (2) niet nadenken. Maar waar wordt aandacht aan besteed? En hoe wordt de concentratie bewaard? Als je niet wilt nadenken, dan werkt het niet om jezelf te dwingen om niet na te denken. Als je dat doet, komen de onderdrukte gedachten nog heviger terug. Gedachten moeten niet onderdrukt worden, maar op hun beloop gelaten worden. Er zijn twee manieren waarop dit bereikt kan worden; door middel van:
open methoden en
concentratiemethoden.
Open meditatie betekent dat je je bewust bent van alles wat er om je heen gebeurt, maar dat je er niet op reageert. Dit wordt vaak gedaan door de ogen (half)open te houden en door naar een witte muur gericht te zitten. Dit wordt vaak bij boeddhistische meditatie (zazen) gedaan.
Mindfulness meditatie is een vorm van open meditatie die afgeleid is van het boeddhisme, met name de methode ‘skikantaza’, hetgeen betekent: ‘alleen zitten’. Mindfulness wordt gedefinieerd als ‘het actief maximaliseren van het ademhalen en helderheid van het bewustzijn’ of ‘het schenken van aandacht op een bepaalde manier met als doel in het hier en nu te leven zonder oordelen’. De aandacht vasthouden en geen onderscheid maken tussen stimuli, betekent dat er evenveel aandacht wordt gegeven aan alles wat wordt waargenomen. Dit wordt ook wel ‘choiceless awareness’ genoemd. Door middel van oefening is het mogelijk om dit te bereiken.
Het is moeilijk om dit te bereiken, maar het idee is om alle afleidingen te accepteren en je hier dus niet tegen te verzetten. Reageer niet op de afleidingen, denk niet over ze na en ze zullen uit zichzelf weer weggaan. Dit zorgt ervoor dat de verschillen tussen het zelf en de ander en het verstand en de inhoud van het verstand verdwijnt. Dit wordt ook wel ‘nonduality’ genoemd.
Concentratiemeditatie gaat over het gefocust richten van de aandacht op één ding zonder afgeleid te worden. Bij open meditatie is openheid (en acceptatie) van afleidingen belangrijk, maar dit geldt niet voor concentratiemeditatie. Bij concentratiemeditatie wordt vaak gericht op ademhaling. Je kunt bijvoorbeeld het aantal ademhalingen tellen.
Soms worden speciale technieken gebruikt om de snelheid van de ademhaling aan te passen of invloed uit te oefenen over of de ademhaling meer uit de buik of meer uit de borst komt. Verschillen in ademhalingspatronen hebben invloed op het bewustzijn. Mantra’s zijn woorden, zinnen of geluiden die worden herhaald. Dat kan in het hoofd gebeuren, maar ook hardop.
Dit kan ervoor zorgen dat je alleen aandacht hebt voor hetgeen je steeds herhaalt. Het gaat echter niet om de woorden zelf; de woorden zorgen er alleen voor dat je iets hebt om je op te richten. Soms richten mensen die mediteren zich op filosofische vragen of verhalen die moeilijk te beantwoorden zijn voor het verstand. Hoe helpt meditatie ons om meer te weten te komen over het bewustzijn?
Het antwoord op deze vraag hangt samen met de reden waarom mensen mediteren. Er zijn drie redenen aan te wijzen:
religieuze of rituele redenen (bijvoorbeeld geloven dat je door meditatie naar de hemel gaat),
stress verminderen, persoonlijke vaardigheden verbeteren en beter leven, en
inzicht zoeken, of het nou in een religieuze of mystieke context gedaan wordt. Dit hoofdstuk gaat over de laatste twee redenen.
TM wordt gezien als een effectieve methode om te ontspannen en stress te verminderen. Om deze reden wordt meditatie weleens door dokters voorgeschreven om een te hoge bloeddruk te verlagen. Holmes heeft een onderzoek uitgevoerd waaruit hij de conclusie trekt dat meditatie geen toegevoegde waarde heeft. Rusten zou hetzelfde effect hebben.
Zijn conclusie is bekritiseerd door aanhangers van meditatie. Het is moeilijk om te bewijzen dat meditatie stress vermindert, want het is moeilijk om zoiets te meten. Welke vorm van stress zou bijvoorbeeld gemeten moeten worden? En op welke manier zou dit moeten gebeuren? Daarnaast zijn er verschillende vormen van meditatie en is het dus niet duidelijk welke vorm gebruikt zou moeten worden voor onderzoek.
De meeste onderzoekers hebben zich gericht op de bestudering van TM. Dit is logisch, aangezien van TM het meest wordt gezegd dat deze meditatievorm stress vermindert.
Het is maar de vraag of we onderzoeken moeten uitvoeren waarbij dezelfde mensen voor en na meditatie worden onderzocht, of dat we onderzoeken moeten uitvoeren waarbij verschillende mensen in verschillende condities ingedeeld worden. Als dezelfde mensen voor en na meditatie worden onderzocht, wordt vaak gevonden dat stress verminderd is. Er zou echter ook gekeken moeten worden of de resultaten hetzelfde zijn als mensen alleen maar rusten in plaats van mediteren.
Farthing stelt dat meditatie geen effect heeft of een effect heeft dat ook bereikt kan worden door een andere techniek. Het effect van meditatie zou dus niet uniek zijn.
Sommige mensen denken dat meditatie kan leiden tot het aanleren van vaardigheden, zoals siddhis. Siddhis zijn bovennatuurlijke krachten zoals profeetschap, zweven en controle over anderen en de natuur. Zweven wordt ook wel ‘vedic flying’ genoemd. Er zijn foto’s van mensen die als het ware opstijgen tijdens het mediteren.
Het ‘Maharishi effect’ houdt in dat als voldoende mensen samen op dezelfde plaats mediteren, dat hun gecombineerde bewustzijn ervoor kan zorgen dat mensen in die omgeving vredig leven. Bewijs voor dit effect is gevonden: criminaliteitscijfers zijn omlaag gegaan en sociale cohesie is toegenomen op plaatsen waar gemediteerd wordt (bijvoorbeeld in overheidsgebouwen of universiteiten). Critici stellen echter dat er geen vergelijkingsmateriaal gebruikt is en dat deze resultaten dus niet hoeven te kloppen.
Meditatie wordt vaak gedefinieerd in termen van veranderingen in het bewustzijn (‘ASC’s’). Zo komen termen als verlichting en het ervaren van geen zelf (‘no-self’) voor. Is het echt zo dat meditatie ASC’s veroorzaakt? Tart gelooft van wel, omdat mensen die mediteren het gevoel hebben dat hun mentaal functioneren is veranderd. Er is weinig consistent bewijs gevonden waaruit blijkt dat meditatie veranderingen in het bewustzijn veroorzaakt. Er is een theorie die ervan uitgaat dat meditatie niet meer is dan slapen. Uit onderzoek blijkt dat mensen tijdens het mediteren soms heel kort slapen.
Aangezien dutjes goed zijn voor het geheugen en voor cognitieve vermogens, zou het weleens zo kunnen zijn dat meditatie daarom positieve effecten heeft. Sommige mensen hebben tijdens het mediteren het gevoel dat het ‘zelf’ verdwijnt. Dit zou betekenen dat mensen die denken dat er een ‘ik’ nodig is om ervaringen te hebben, het bij het verkeerde eind hebben.
Er is toenemende interesse naar de ontwikkeling en implementatie van mindfulness gebaseerde psychotherapie voor volwassenen met chronische pijn, angst, depressie en andere stoornissen. Daaropvolgend is onderzoek en uitoefening bij kinderen en adolescenten opgekomen.
Mindfulness wordt gezien als een soort van op het nu gerichte aandacht, uitoefening van mindfulness wordt vaak gezien als het trainen van aandacht. Het gaat om ‘’denkende aandacht’’ of ‘’denkend bewustzijn’’. Als proces is mindfulness de gedraging van het geven van niet oordelende aandacht aan interne en externe gebeurtenissen op elk moment. Interne gebeurtenissen zijn gedachten, emoties, percepties en lichaamssensaties. Externe gebeurtenissen gaan over de omgeving, situaties en inter-persoonlijke ervaringen. Het uitoefenen van mindfulness is het telkens terugkeren van aandacht. Een mindfull staat van de gedachten is aandachtig en ontvangen voor ervaringen, geassocieerd met een attitude van nieuwsgierigheid en niet oordelende acceptatie.
Mindfulness is gebaseerd op een paradigma dat fundamenteel verschilt van CGT. Mindfulness heeft een andere theoretische basis en gaat waarschijnlijk uit van andere werkzame mechanismen. Sommige elementen ontleent het echter aan de traditionele cognitieve en gedragstherapie, bijvoorbeeld het gebruik van een probleemvorming model, identificatie van doelen, herhaalde observaties van gedachten en gevoelens, huiswerkopdrachten en evaluatie van de behandeling. Deze componenten zijn geïntegreerd in een paradigma van mindfulness en acceptatie.
CGT richt zich op de inhoud van gedachten, mindfulness richt zich op het proces van denken. Het werkzame mechanisme in zowel CGT als mindfulness is echter resultaat van verandering van niet de inhoud van de gedachten maar de processen van gedachten. Decentering is een centrale component van de werkzaamheid van mindfulness, gedefinieerd als metacognitief inzicht. Dit is het ervaren van gedachten als gebeurtenissen in het veld van bewustzijn, ondanks hun inhoud.
CGT modellen maken gebruik van blootstellingstaken, voor bijvoorbeeld het behandelen van angsten. Dit is situationele blootstelling. Mindfulness maakt gebruik van blootstelling aan het leven; het behandeld vermijdende gedragingen door het aanmoedigen van gedachten aandacht voor keuzes en promoten zo psychologische veerkrachtigheid. De oefening van de aandacht bij ongewenste gedachten en gevoelens houden kan gezien worden als onconditionele blootstelling met respons preventie.
CGT is beschreven als een veranderingsgebaseerde model, terwijl mindfulness een acceptatie gebaseerd model is. Het is de oefening van observeren wat zich op doet op elk moment met niet oordelende acceptatie. Hierbij wordt niet geprobeerd gedachten of emoties te vermijden of veranderen, zelfs als deze onaangenaam zijn. De paradox is dat juist vanuit deze acceptatie therapeutische veranderingen mogelijk worden.
Het onderzoeken van of definiëren van mindfulness als therapeutische interventie bevat moeilijkheden en paradoxen. Ten eerste is mindfulness fundamenteel niet conceptueel en experimenteel. Hierom is het extreem moeilijk of zelfs onmogelijk om mindfulness op een accurate manier in woorden te beschrijven. Ten tweede gaat mindfulness niet over het analyseren, archiveren of veranderen van dingen, waardoor uitoefening dus geen ‘’interventie’’ is. De therapeut laat het idee van verandering gaan en houdt een attitude van acceptatie aan.
Om onderzoek naar mindfulness te doen met het mogelijk zijn mindfulness te meten. Hiervoor zijn vier zelfrapportage meetinstrumenten beschikbaar: the Child and Adolescent Mindfulness Measure (CAMM), the Mindful Thinking and Action Scale for Adolescents, the Mindful Attention Awareness Scale (MAAS) en the Avoidance and Fusion Questionairre for Youth (AFQ-Y0).
Het drie niveau tevredenheid model (Germer, 2005) van mindfulness geeft een bruikbare structuur voor het beschrijven van manieren waarop mindfulness geïntegreerd kan worden in therapie. Het eerste niveau beslaat de mindfulness van de therapeut zelf, wat aspecten van de therapie kan vergroten. Het twee niveau is het theoretische raamwerk van mindfulness voor de therapeutische benadering. Het derde niveau is het niveau waarop mindfulness vaardigheden aan cliënten geleerd worden.
De meest prominente mindfulness gebaseerde therapie is de eerder besproken (hoofdstuk 13) dialectische gedragstherapie (DBT). Daarnaast zijn de volgende therapieën ook gebaseerd op mindfulness: acceptatie en committent therapie (ACT), mindfulness gebaseerde stressreductie (MBSR) en mindfulness gebaseerde cognitieve therapie (MBSR). MBSR en MBCT kan onderscheiden worden in het delen van een empathie op 1. Het onderhouden van de therapeut van de eigen uitoefening van mindfulness en 2. Het ontwikkelen van een consistent dagelijkse uitoefening van mindfulness bij de cliënt. DBT en ACT leren meer specifieke cognitieve vaardigheden, emotieregulatie strategieën en gedragsverandering strategieën die afwezig zijn in de meeste practice-based therapieën (MBSR en MBCT).
DBT is een behandeling voor bordeline en integreert verandering en acceptatie. Het helpt de cliënt bij paradoxale spanningen die opkomen tussen gepolariseerde posities. Er moet een balans worden gevonden tussen onconditionele zelfacceptatie en de herkenning dat gedragsverandering nodig is.
DBT richt zich op de ontwikkeling van adolescenten en erkent hierbij de belangrijke rol van de ouders en familie door hen bij de behandeling te betrekken.
ACT combineert elementen van gedragstherapie, mindfulness en acceptatie. Het is gebaseerd op het relationele raamwerk (relational frame theory, RFT). RFT is een constructivistische theorie van de menselijke taal en cognitie. Het stelt voor dat alle gebeurtenissen en acties alleen betekenis hebben wanneer ze plaatsvinden in de relationele context. Hoofdkenmerken van ACT zijn cognitieve fusion en experimentele vermijding, welke leiden tot psychologische inflexibiliteit en leiden.
Het flexibele model van ACT kan aangepast worden aan de therapeutische en ontwikkeling vereisten van jeugdigen. ACT-A richt zich op het ontwikkelen van algemene psychologische flexibiliteit en acceptatie van alle ervaren fenomenen.
MBSR is ontwikkeld voor patiënten met chronische pijn en daarna ook toegepast bij andere fysieke en psychologische gezondheidscondities. Het is op een educatieve manier gepresenteerd, in plaats van als een therapeutische benadering. Wekelijkse groepssessies zijn vooral experimentele oefeningen, met dialoog, psycho-educatie en oefeningen gerelateerd aan het experimenteel leren van levensproblemen.
De aanpassing van MBSR programma’s voor jeugdigen in klinische en niet klinische settings is geaccepteerd. Net als bij alle therapieën, zijn hier aanpassingen geschikt voor de ontwikkeling voor nodig. Dit zijn bijvoorbeeld kortere oefeningen en het betrekken van sensorische leeractiviteiten.
MBCT was van origine bedoeld voor het voorkomen van depressieve terugval van voorheen depressieve cliënten. Het lijkt erg op MBSR. MBCT integreert cognitieve technieken gericht op het verminderen van cognitieve kwetsbaarheden om depressieve terugval te voorkomen met stemmingsgerelateerde cognitieve, affectieve en psychologische patronen.
Ook MBCT moet ontwikkelingsgeschikt gemaakt worden voor de toepassing bij kinderen en adolescenten. Dit gaat op dezelfde manier als bij MBSR. MBCT-C is op veerkracht gebaseerd.
Binnen het paradigma van blootstelling aan het leven die benadrukt wordt door mindfulness therapie, kan het moeilijk zijn in het heden te blijven met gedachten en gevoelens. Er zijn echter geen negatieve uitkomsten van mindfulness interventies gerapporteerd. Mindfulness wordt echter niet aanbevolen wanneer sprake is van traumatische herinneringen.
Bijna iedereen heeft de mogelijkheid mindfulness bewustzijn uit te oefenen. Het is een makkelijke uitoefening in het brengen van groter bewustzijn in plaats van het leven op de automatische piloot. Het verschil tussen mindfulness bij jeugdigen en volwassenen is nog niet duidelijk, maar jeugdigen lijken responsiever voor mindfulness. Bij erg jonge cliënten kan echter sprake zijn van een onvrijwillige participatie, wat de therapie kan bemoeilijken.
Op basis van resultaten van onderzoek naar selectieve aandacht kwam Broadbent met zijn filter aandachtsmodel (filter model of attention). Dit model is ook wel een bottleneck model genoemd, omdat de filter de stroming van informatie filter zoals de flessenhals dat doet met vocht. In Broadbents model vertraagt half de stroom van de informatie echter niet. Zijn model laat informatie door op basis van specifieke fysieke kenmerken van de informatie. Het model wordt ook wel het vroege selectiemodel genoemd, omdat de filter de informatie waar de aandacht niet op gericht is meteen aan het begin elimineert, dus voordat het volledig is geanalyseerd en voordat het bewust is waargenomen.
Onderzoekers die bezig waren met het onderzoeken van onderdelen van Broadbents model ontdekte het cocktail party effect. Dat is de vaardigheid om je te richten op één stimulus terwijl andere stimuli worden uitgefilterd. Hierdoor merk je tussen veel andere stimuli wel op dat je naam wordt genoemd.
Anne Treisman stelde aangepaste versie van Broadbents model voor, attenuation model of attention. Treisman beweerde dat selectie in twee fases plaatsvindt en ze verving Broadbents filter met een verzwakker (attenuator). De verzwakker analyseert het binnenkomend bericht op basis van:
Zijn fysieke kenmerken.
Zijn taal.
Zijn betekenis.
Verder beweerde Treisman dat de analyse van het bericht stopt wanneer het bericht geïdentificeerd is.
De verzwakker heeft geen alles-of-niets karakter. Zowel het bericht waar de aandacht op gericht is als het bericht waar de aandacht niet op gericht is, worden door de verzwakker gelaten zodra ze geïdentificeerd zijn. Het bericht met de aandacht komt alleen binnen op volle sterkte, terwijl het andere bericht verzwakt is.
De tweede fase is de woordenboek eenheid (dictionary unit). Dat is een verwerkingseenheid dat opgeslagen woorden bevat en drempels heeft voor het activeren van de woorden. De naam van de luisteraar of woorden die refereren aan gevaar hebben lage drempels. Onbelangrijke woorden voor de luisteraar hebben hoge drempels.
Onderzoekers zoals MacKay kwamen met de late selectie aandachtsmodellen (late selection models of attention). Dat is een model voor selectieve aandacht dat suggereert dat de selectie van stimuli voor de laatste verwerking pas plaatsvindt nadat de informatie van een bericht geanalyseerd is op betekenis.
De verwerkingscapaciteit refereert aan de hoeveelheid informatie die mensen kunnen verwerken en stelt een limiet aan hun vermogen om inkomende informatie te verwerken.
De perceptuele belasting verwijst naar de moeilijkheid van een taak. Taak met een lage belasting, low-load tasks, gebruiken een kleine hoeveelheid van iemands verwerkingscapaciteit. Moeilijke taken daarentegen doen een groot beroep op iemands verwerkingscapaciteit. Deze taken worden high-load tasks genoemd.
Lavie bedacht haar load theory of attention. Deze theorie stelt voor dat de vaardigheid om taak-irrelevante stimuli te negeren afhankelijk is van de belasting van de taak die de persoon uitvoert. Taken met een hoge belasting resulteren in weinig afleiding.
Onderzoeksresultaten tonen ook aan dat er grote individuele verschillen zijn in de mate waarop iemand af te leiden is tijdens taken met een lage belasting. De vaardigheid wordt aangestuurd vanuit de frontale kwab, die verantwoordelijk lijkt te zijn voor meer executieve controlefuncties.
De cognitieve belasting is de totale hoeveelheid mentale inspanning die in het werkgeheugen wordt gebruikt.
Soms zien we iets niet, terwijl het in ons directe zicht is. Een voorbeeld hiervan is onbedoelde blindheid. Dit is iets niet opmerken terwijl het duidelijk in zicht is en het wordt vaak veroorzaakt door het geen aandacht hebben voor het object of de plaats van het object.
De moeite om veranderingen in scènes op te pikken wordt veranderingsblindheid genoemd. Dit is niet alleen een fenomeen voorkomend in het laboratorium. Het gebeurt ook vaak in populaire films.
Een andere functie van aandacht is dat het verbindend (binding) is. Binding is het proces waarbij kenmerken zoals kleur, vorm, beweging en locatie worden gecombineerd om onze perceptie van een coherent object te creëren.
De vraag hoe dit gebeurt, wordt het binding probleem genoemd. Treisman’s feature integration theory geeft antwoord op deze vraag door een twee-fases-proces voor te stellen. Volgens Treisman is de preattentive stage de eerste fase in het verwerken van een beeld of object. In deze fase worden objecten geanalyseerd voor verschillende kenmerken. Elk van de kenmerken worden door een ander hersengebied verwerkt, dus bestaan ze in deze fase nog los van elkaar. In deze fase kunnen illusory conjunctions ontstaan. Dat zijn situaties waarin kenmerken van verschillende objecten onterecht gecombineerd worden.
De focused attention stage is de tweede fase en in deze fase worden de verschillende kenmerken samengevoegd. Zodra de kenmerken zijn samengevoegd, ervaren we bewust het object.
Onderzoek doen naar de rol van aandacht in binding kan door middel van visuele zoektocht (visual search). Dit vindt plaats wanneer een persoon zoekt naar een stimulus of object dat zich tussen een aantal andere stimuli of objecten bevindt.
Mindfulness-based interventies, oftewel mindfulness trainings, worden in het vervolg aangeduid met de afkorting MFT. MFT is een overkoepelende term voor alle vormen van dergelijke interventies, zoals mindfulness-based stressreductie (MBSR) en mindfulness-based cognitieve therapie (MBCT). MFT voor kinderen en adolescenten met psychopathologie groeit de laatste tijd snel en wereldwijd. Voor volwassenen is er sprake van een medium effectgrootte van MFT op psychologische gezondheid en sterkere effectgroottes voor MBCT voor angststoornissen en depressies. Het onderzoek naar (de effectiviteit van) MFT in kinderen en adolescenten staat nog in haar kinderschoenen. De gedane onderzoeken zijn verricht binnen drie psychopathologieën: autisme spectrum stoornissen (ASD – autism spectrum disorders), internaliserende stoornissen (angst en stemming) en externaliserende stoornissen (ADHD, ODD en [andere] gedragsstoornissen).
Volgens de ToM-hypothese (theory of mind hypothese) hebben mensen met een ASD moeite met het toeschrijven van mentale staten aan anderen, wat de gebreken in sociale interacties (zoals weinig empathie) kan verklaren. MFT verbetert het kunnen uiten van empathie. Er is nog heel weinig onderzoek gedaan naar de effectiviteit van een dergelijke interventie – alleen een onderzoek van Singh en collega’s (2006) (waarin slechts drie kinderen geïncludeerd waren) toont bescheiden maar veelbelovende resultaten.
In de meeste angststoornissen spelen aandachtsproblemen een (grote) rol. Denk hierbij aan de aandachtsbias voor bedreigende stimuli, de zelfgefocuste aandacht, de lage concentratie als symptoom van GAD, en het ontwijken van sociale cues in een sociale angststoornis. Volgens Semple en collega’s (2005) kunnen mindfulness-based technieken al geleerd kunnen worden aan kinderen vanaf 7 jaar. Volgens een RCT van Semple en collega’s (2010) leidt MFT tot een vermindering van de aandachtsproblemen, gedragsproblemen en angstsymptomen. Volgens een andere studie (geen RCT) van Biegel en collega’s (2009) is MFT een veelbelovende toevoeging op de ambulante gezondheidszorg voor adolescenten met stemmingsstoornissen, waarbij de niveaus van angst, depressie en somatische klachten verminderden en de eigenwaarde en kwaliteit van slaap verbeterden!
Externaliserende stoornissen zoals ADHD, ODD en gedragsstoornissen hebben allemaal het kenmerk dat er aandachtsproblemen zijn, en de hieraan gerelateerde impulsiviteit. MFT kan het aandachtsprobleem verhelpen. Volgens Singh en collega’s (2010) is er sprake van een lichte vermindering van agressief gedrag en iets betere behandelingsgetrouwheid tijdens de behandeling, maar een aanzienlijkere verbetering na een follow-up! In een andere studie bleek dat adolescenten na MFT inderdaad minder internaliserende én externaliserende symptomen hadden, minder aandachtsproblemen en zich gelukkiger voelde (dit werd ook opgemerkt door hun ouders).
Een belangrijke kanttekening is dat studies naar de effectiviteit van MFT in kinderen en adolescenten met psychopathologie veel methodologische gebreken kennen, zoals erg kleine steekproeven, weinig objectieve uitkomstmetingen (het zijn vooral zelfrapportages die gebruikt worden), een gebrek aan metingen die echt veranderingen kunnen opmerken in de onderliggende mechanismes van de stoornissen, en ook vooral een gebrek aan RCTs! Bijna alle ondersteunende bewijzen komen nu van pilot studies of ongecontroleerde onderzoeken.
Uit het volgende moge duidelijk zijn dat er nieuwe behandelingen voor ADHD nodig zijn. Momenteel zijn er twee evidence-based behandelingen voor kinderen met ADHD: medicijnen, en gedragsbehandelingen. Het effect van medicijnen op de lange termijn is nog onduidelijk, er zijn vaak vervelende bijwerkingen, en de behandelingsgetrouwheid is vaak laag. De meest gebruikte gedragsbehandeling is het trainen van de ouders in hun opvoedingsstijl. Echter, aangezien een deel van ADHD erfelijk is, heeft de training hier geen invloed op. CGT behandelingen voor ADHD zijn niet empirisch bewezen: de copingvaardigheden en andere aangeleerde vaardigheden zijn vaak niet blijvend op de lange termijn en generalisatie van de aangeleerde vaardigheid van de therapiesetting naar andere settings is vaak laag. Mindfulness training is veelbelovend: het richt zich op de kernproblemen van ADHD, namelijk het langdurig richten van de aandacht wordt direct aangekaart (door het focussen van de aandacht op de ademhaling, of het lichaam), en een impulsieve reactie wordt geïnhibeerd (door gedachtes als gedachtes te zien, en niet als begin van een actie).
Het programma van de auteurs van het boek is een Mindfulness training (MFT) voor de kinderen met ADHD en paralelle mindful parenting (MP) voor hun ouders. Het programma bestaat uit acht groepssessies van anderhalf uur met 4 á 6 kinderen (tussen de 9-12 jaar) of 6 á 8 adolescenten (tussen de 13-17 jaar) met de diagnose ADHD, en acht paralelle groepssessies voor de ouders (aanwezigheid van beide ouders is het beste), met één follow-up sessie 8 weken na de training.
Sessie 1: Het mannetje van Mars. In het eerste halfuur zijn de kinderen, ouders en trainers in één ruimte en doen zij 2 minuten de “weersvoorspelling”, oftewel, zittend mediteren en focussen op hoe je je voelt (en dit in één a twee woorden zeggen daarna). Daarna is de “rozijn oefening” waarin iedereen tijdens de meditatie zegt wat hij ziet, hoort, voelt, ruikt, en proeft. Het derde deel van het gedeelde halfuur bestaat uit het verhogen van de motivatie. Vervolgens splitsen ouders en kinderen zich op en gaat de sessie voor de kinderen verder met rekken en strekken, ademgefocuste meditatie, het vaststellen van groepsregels en het geven van psycho-educatie.
Sessie 2: Thuis in ons lichaam. De algemene opbouw van sessies 2 t/m 7 is als volgt: een korte zittende meditatie, herhaal het thema van de vorige sessie en wat geleerd is, introduceer en leer het nieuwe thema, bespreek het gedane huiswerk en geef nieuw huiswerk op. Het thema van deze sessie is om te leren luisteren naar het eigen lichaam zodat het kind zich bewust wordt van onrustige momenten (het lichaam is een alarmklok), maar ook hoe dit bewustzijn hem of haar kan helpen om te concentreren.
Sessie 3: Ademhaling. Het thema “ademhaling” leert kinderen wat er met de ademhaling gebeurt bij hyperactiviteit of bij heftige emoties, en hoe dit gecontroleerd kan worden om weer kalm te worden.
Sessie 4: Afleiders. Dit thema draait om zowel externe afleiders (zoals lawaai) als interne afleiders (bijvoorbeeld moe zijn), en hoe meditatie kan helpen om gefocust te blijven.
Sessie 5: Snelweg, stoep. De eerste 20 minuten zijn ouders en kinderen samen, dus ze doen samen de zittende meditatie. Iedereen krijgt kort de beurt om te zeggen wat ze tot nu toe hebben geleerd. “Snelweg” refereert naar de momenten waarop het kind oncontroleerbaar is, “stoep” refereert naar de manier waarop focuste ademhaling het kind van de snelweg af en in rustigere banen kan leiden.
Sessie 6: Wat we hebben geleerd. Alle centrale concepten komen terug in een quiz. In deze sessie wordt ook de zie-meditatie geïntroduceerd (volg een zeepbubbel) net als de hoor-meditatie (luister naar de meditatiebel).
Sessie 7: Oefenen met moeilijke situaties. In deze sessies wordt geoefend met allerlei soorten meditatie wanneer een moeilijke situatie zich voordoet (zoals, wanneer er een berg snoep voor het mediterende kind ligt).
Sessie 8: En nu alleen. Het grootste deel van deze sessie is met ouders en kinderen gezamenlijk. Zes meditaties worden gezamenlijk gedaan, waarbij het kind de meditatie met de ouder leidt. Ook zal elk kind leren wat de ouder heeft geleerd, en de ouder zegt wat het kind heeft geleerd. Elke familie maakt ook een plan voor meditatieoefeningen voor de komende acht weken (tot de follow up sessie).
In mindful parenting (MP) leren de ouders de volgende dingen:
Volledig bewust te zijn van het hier-en-nu met jouw kind, op een niet-oordelende manier.
Goed voor jezelf zorgen, aangezien dit de basis is voor een goede opvoeding.
De problemen van jouw kind te accepteren.
Behoedzaam om te gaan met moeilijk gedrag, in plaats van impulsief/automatisch te reageren in moeilijke situaties.
Mindfulness trainingen gecombineerd met MP zijn veelbelovend. Een waarschuwing is op zijn plaats in het geval van MFT bij kinderen met angststoornissen. CGT programma’s voor angstige kinderen zijn vaak dubbel zo effectief als CGT behandelingen voor volwassenen, dus het is niet duidelijk of MFT wel net zo effectief is binnen deze context als een CGT behandeling. CGT behandelingen voor depressies bij kinderen zijn minder indrukwekkend, en gezien het succes van MFT voor het behandelen van depressies bij volwassenen is het een goed idee om een dergelijk programma voor kinderen met een depressie te ontwikkelen.
 |
7 eigenschappen van effectief leiderschap - Covey - Vintage Supporter Deel 1 Principes & paradigma’s Verandering van binnenuit Sommige mensen lijken van buitenaf... |
|
|
samenvatting juridische onderzoeksvaardigheden - Vintage Supporter Hoofdstuk 1: Theorie en achtergronden van onderzoek Hoofdstuk 1: Theorie en... |
| Titel | ||
|---|---|---|
| Resultaatgericht zijn: leren of versterken |
| Titel | ||
|---|---|---|
| Tussenjaar in het buitenland: wat, waarom, en waarheen? | ||
| Ga werken op een ranch, of verdien je reis terug in de horeca, en bouw een (tijdelijk) bestaan op in Australië |
